Hesperis

Uit Redoute.

Een geslacht van kruiden, een-, tweejarig of met een stengel die meerjarig is aan de basis. Stengelbladen zijn meestal ovaal en wat getand.

Bloemen wit of purper en staan in losse trossen, vaak geurend.

2 dozijn soorten komen voor in het M. Zeegebied tot centraal Azië, vaak zijn het ondersoorten die in een 10 soorten samengevat worden.

Linnaeus stelde in 1753 6 soorten in dit geslacht. Vervolgens werden het er 25 die voor een deel tot subspecies gerekend worden.

Brassicaceae, kruisbloemenfamilie.

Hesperis matronalis, L. (verwijzing naar de eerste mei, het Romeinse feest van de matrones of getrouwde dames.) Lancetvormige en gesteelde bladeren zijn toegespitst en getand, aan beide kanten wat behaard, de bovenste meestal zittend.

Stengels zijn opgaand en behaard, bovenaan vertakt en wat verhout aan de basis.

Bloemen staan in lange trossen, geurend en lila/purper in mei/juni en soms nog later.

Het is een 60‑90 cm hoge plant uit Z. Europa en W. Azië. Is beschreven in 1597.

Lange dunne en ronde hauw.

Het kruid groeit op wat duistere beschaduwde plaatsen het liefst waar het wit het beste uitkomt. De matronen bloem geurt 's avonds heerlijk en wordt bezocht door nachtvlinders.

Hesperis matronalis subsp. candida (Kit.) Hegi & Em. Schmid. (wit)

Hesperis matronalis subsp. matronalis is de gewone rode of Rote Nachtviole.

Hesperis matronalis subsp. voronovii (N. Busch) P. W. Ball. (Russische botanist Juri Nikolajewitsch Woronow)

Hesperis matronalis subsp.nivea. (Hesperis inodora L.)(zonder geur) de reukloze of Duitse Geruchlose Nachtviole.

‘Alba’, is de witte.

‘Nana’ die maar 40-50cm hoog wordt en een dubbele vorm.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Deze bloemen worden in het Latijn Violae matronales geheten naar de Franse naam violettes des dames en giroffles des dames waarvan de bedorven Nederduitse naam damas-bloemen zijn oorsprong schijnt genomen te hebben. Overal is dit kruid in Nederland zeer goed bekend en daar met verschillende namen geheten die alle van de Franse naam getrokken schijnen te wezen, te weten mastbloemen, damasbloemen, damastbloemen en jonckvrouw-violieren, andere willen dat noch van verder halen en zeggen dat ze Damasch-bloemen genoemd zijn omdat ze eerst van Damascus gekomen zijn, in het Latijn Viola Damascena, maar ze zijn bedrogen zoals Lobel vermaant. Sommige houden het er op dat dit kruid Viola matronalis genoemd is als vrouwenkruid omdat het voor de baarmoeder zeer goed is en behulpzaam in alle gebreken er van en daardoor wordt dat van de vrouwen van Italië en Frankrijk zeer gezocht en in de hoven onderhouden.’

Pas in de 16^de eeuw werd het in Duitsland vermeld als sierplant, Viola matronalis. Deze laatste naam heeft betrekking op een matron of dame, het is de Duitse Matronenblume, -viole, Engelse dameճ garden, dameճ rocket of dameճ violet, in Frans julienne des dames, violette- of giroflee des dames, omdat dames ze in potten in hun boudoirs plaatsten. Het woord is vertaald uit de Latijnse viola matronalis wat op zijn beurt vertaald was uit een Griekse naam van Dioscorides voor zo’n plant. Waarschijnlijk doelde hij op een plant die gebruikt werd tegen vrouwenziektes.

Damastbloem, Duitse Damastblume, Engelse damask violet, naar de purperen of lila kleur, of dat dit woord een verbastering is van de naam van zijn vaderland Dalmati.

Dodonaeus (b) ‘De Hoogduitsers noemen het Weisz Winter Violen en soms in ‘t Latijn Violae hibernae sive hiemalis.’ Engels winter gilliflower.

Bij de Grieken en Romeinen werd een gans aantal van welriekende bloemen ion of viola genoemd. Het Griekse ion leukon werd in Grieks-Romeinse omzetting Leucojum. Dit woord betekent eigenlijk wit viooltje. Tot in de 16^de eeuw en nog later heette het viooltje, het bolgewas Leucojum en de muurbloem, Matthiola annua in alle kruidboeken viola en werden alleen door bijwoorden onderscheiden. Het viooltje werd zwarte of purperen viool genoemd, de leukoje de witte of de bleke, de muurbloem de gele. Verder heette de nachtviool viola matronalis en zo waren er wel meer ‘viooltjes.’

Hesperis heeft de oude botanische naam viola onthouden, nachtviool, het is de Duitse Winterveiel of Winterviole, Nachtviole, Nachtveilchen, Italiaans viola delle dame, Engelse dameճ violet, dames-wort, dame ‘s gilliflower, night scented gilliflower.

Plinius spreekt over een plant Hesperis die ‘s nachts sterker ruikt. Hesperis, is afgeleid van Grieks hesperos: avond, het is een verwijzing naar de heerlijke geur die je tegen de avond het beste ruikt. (de naam heeft dezelfde wortel als vesper: avond)

De Hesperiden zijn de dochters van de nacht die met de draak Ladon waakten over de gouden appels van Hera die door Hercules geroofd werden en door Athene teruggebracht werden. Symbool van waakzaamheid. Plinius XXI 18:’ ‘Hesperis noctu magis olet, inde nomine invento.’ (164) Hesperis al of men avondbloem zei die, zo Plinius schrijft, ‘s nachts lieflijker van reuk is dan op de dag want hij zegt in het 7^de kapittel van zijn 21^ste boek daar aldus van: ‘Hesperis ruikt ‘s nachts meer dan op andere tijden en daarnaar is ze genoemd.’

(d) Frans pentecotes, naar de bloeitijd met Pinksteren, St. Jaques omdat ze op 1 mei met bloeien begint, zijn feestdag, la julienne omdat ze nog in juli bloeit.

(e) Engels close sciences of white rocket, (werd vergeleken met de raket) queens gillyflower, rogue ‘s gilliflower, summer lilac, sweet rocket, mother-of-the-evening. De vorm tristis heet melancholy gentleman of night scented rocket.

In Itali ook giuliana, esperide del giardini; tuinhesperis, Pools zime fuolki.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (164, 311, 309) ‘Men houdt alle soorten van damastbloemen zeer goed tegen de hoest en benauwdheid of kortheid van adem en tegen de kramp en spanning van zenuwen en verkrompen of vertrokken leden. Ze laten zeer plassen en zweten en hebben een doorsnijdende, afvegende en verterende kracht.

Sommige houden het erop dat dit kruid Viola matronalis genoemd is als vrouwenkruid omdat het voor de baarmoeder zeer goed is en behulpzaam in alle gebreken er van en daardoor wordt dat van de vrouwen van Italië en Frankrijk zeer gezocht en in de hoven onderhouden.

In de gebreken van de borst gebruiken ze het water daar de bloemen van dit kruid in gekookt zijn, maar in de kwalen van de baarmoeder wordt de wortel meestal gebruikt, te weten het water of de wijn daar die in gekookt zijn of gedistilleerd water ervan.

Men houdt dat de reuk van deze bloemen zeer goed is om de zwaarmoedige en droefgeestige mensen te verheugen en te verkwikken en daartoe geven sommige het gedistilleerd water van deze bloemen de melancholische mensen te drinken gemengd met hun drank.’

Folklore.

Het nachtviooltje was het geliefkoosde bloempje van de ongelukkige Marie-Antoinette. Madame Richard, bewaakster van de gevangenis, bracht haar dagelijks een bloemtuiltje nachtviooltjes, ook anjelieren of tuberozen. Zo verdreven die de bedorven lucht uit de plaats waar ze opgesloten was. Maar madame Richard werd ook aangeklaagd en opgesloten. Men heeft haar voor dit menslievend denkbeeld niet durven vervolgen en haar weer losgelaten.

Toen Christus aan het kruis stierf waren al de bloemen reeds in een diepe slaap verzonken. Alleen de nachtviolier bleef wakker en zond haar balsemgeuren omhoog die de stervende verkwikte. Daarom ontvouwt ze 's nachts haar kroon.

De plant kan, als alle kruisbloemigen gegeten worden. Ze hebben geen giftige eigenschappen in zich en zouden zelfs stimulerend werken

Goethe; ‘t gaat voorbij, als de zonnegloed schittert. Maar bij het nachtegaal lied ademt gij een kostelijke geur.’

Uit Curtis botanical magazine.

Hesperis tristis L. (trieste, treurende) Eigentliche Nachtviole, Melancholischer Nachtveil.

Bloeit met bruin violette bloemen in mei-juli.

Wordt een 40cm hoog.

Planten.

Het is een vaste plant die als tweejarige gekweekt wordt.

Planten in kalkhoudende grond op matig vochtige en niet te zonnige plaats.

Verwant aan Erysimum, de muurbloem.

Zaaien in mei/juni bij 20 graden. Of scheuren in մ voorjaar.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/