Corydalis

Uit luirig.altervista.org

Van dit geslacht, dat uit totaal een 100 soorten bestaat, heeft ongeveer een vijfde het bezit van een knol.

Nauw verwant aan Fumaria waar sommige botanisten het in plaatsen.

Dit geslacht stamt uit gematigde streken van Europa, Azië en N. Amerika, Z. Afrika.

Allen zijn een of meerjarige kruidachtige planten met 3 tallige of veervormig ingesneden bladeren en bloemen in trossen.

De bloemen zijn vaak geel, minder blauw, purper of roze. De twee kleine kelkbladen vallen bij het ontluiken van de bloemen af.

Fumariaceae, duivenkervelfamilie, aardrookgewassen.

1. Corydalis cava, (L) Schweigg. & Koerte. (hol: cave, de holle knolletjes) (Corydalis bulbosa, Pers (bolachtig)

Zachte en dubbel samengestelde blauwachtig/groene bladeren zijn dubbel driedelig met wigvormige, gesteelde en ingesneden slippen die na afplukken spoedig verwelken. Dit is een teken, dat de planten meer geschikt zijn voor schaduwrijke plaatsen. Op de buitenplaatsen waar ze staan aangeplant, komen ze dan ook voornamelijk onder bomen voor.

Opstaande trosjes van ca. 3cm lang purper/roze bloemen in april/juni. De bloemkroon is gespoord wat ook voorkomt bij het gebroken hartje, Dicentra spectabilis, die tot dezelfde familie behoort. De twee binnenste kroonblaadjes zitten met de top aan elkaar en vormen een helm, de helmbloem.

‘Albiflora’, is de witte vorm.

Uit Midden en Z. Europa in loofbossen, onder bosjes en hagen en bedekt meestal in groten getale de bodem, wordt 15-30cm hoog. De holwortel is vooral te vinden op oude buitenplaatsen aan de binnenduinrand tussen ‘s Gravenhage en Haarlem en in tuinen van landgoederen langs de Vecht. Verder komt het voor op de Friese stinsen. Een van de belangrijkste groeiplaatsen is de Martenastate bij Cornjum. Daar groeien door elkaar de normale paarsgekleurde vorm en een witte vorm.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Dit gewas is in Hoogduitsland Holwurtz, in Nederduitsland hool-wortel genoemd, in het Latijn Radix cava, te weten de eerste is eigenlijk Radix cava of Radix cava major, dat is grote holwortel en de andere Radix cava minor, dat is kleine holwortel of boontjes holwortel.’ (=Corydalis solida)

Holwortel wordt zo genoemd omdat de knolvormige wortelstokken in de bloeitijd komvormig zijn uitgehold, in 1590 wordt het in het Duits Hoelwurzel genoemd, in 1485 in hortus sanitatis vermeld als Hohlwurz en zo ook bij Cordus en Bock. Engels hollow root en holewort, hollow leek en Frans corydale creuse.

Dodonaeus (b) ‘Dat de apothekers dit kruid in plaats van de ronde Aristolochia hier vroeger plegen te gebruiken is iedereen zo bekend dat het me nodeloos lijkt dat te verhalen of daarover te klagen en dat met enige redenen te willen weerleggen of te berispen. Insgelijks zo zijn ook in zeer grote dwaling al diegene die het voor Pistolochia gehouden hebben die tevoren van ons beschreven is.’

In de middeleeuwen werd het verwisseld met Aristolochia rotunda. Duitse falsche Osterluzie

Dodonaeus; ‘Maar met welke naam dat men dit kruid bij de ouders genoemd mag zijn geweest indien het hier eerder bekend is geweest, daarin vindt ik grote onzekerheid en twijfels bij alle kruidbeschrijvers van deze tijden want sommige van die houden het voor een soort van Leontopetalon, sommige voor het Eriphion en andere voor het Thesium, dan de meeste van die zeggen dat het de Capnos Chelidonia is. Men noemt deze soort eigenlijk Radix cava Herbariorum en soms Fumaria bulbosa Plinij, soms ook maar te onrecht Pistolochia Fuchsij en soms Chelidonia Phragmitis of Capnium Atij en Capnos Phragmitis Plinij naar de mening van Cordus, in het Frans racine creuse.’

Bij Munting is het Leontopetalon Leonice leonpetalon en Caolophyllum thalictroides.

(d) Corydalis is een naam die gegeven is door Galenus. De naam komt van het Griekse korydalis: een leeuwe­rik. Corydallis van 1864 is een verbeterde schrijfwijze, maar de originele spelling van Ventenat uit 1803 is Corydalis. De spoor van de plant lijkt op die van de kuifleeuwerik, dit geeft ook de Duitse naam Lerchensporn weer. Zo heeft het Engels larkspur en het Frans pied dաlouette. Bijna alle namen zijn aan vogels ontleend, onder andere haantjes, kippetjes en duifjes. De bloemetjes staan horizontaal op een dun steeltje en hebben de vorm van een vogeltje vandaar dat ook de naam vogeltje op een kruk nog wel eens voorkomt, Duits Hahner, Hahncher, Hahnensporn, Hahnenvos: hanenvoet, rothe und weissen Hennen, -Hahnen, -Hoseln.

(c) Of Corydalis komt van Grieks korys: helm, naar de bloemvorm, vergelijk onze helmbloem, Duits Helmwurz of Hellewurtz.

(d) Frans corydalle en fumeterre, Engels corydal en fumitory. (Fumaria bulbosa, L.)

(e) Oude Duitse namen zijn; oud-Hoogduits Biverwurz, Bibahendl, Enl und Anl, Donnerflug, Giggerahahner, Gullerle, Erdkraut= aardrook, Frauenschuh, Walperkorner, Donnerfluch, Herzwurz, Holwurzbohnen, Sulge, Zottelhosen, Zwitsers Frauenschueli, Gugucheblume, Henna, Hosele.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (141, 164, 309, 311) ‘Om de maandstonden te verwekken en de dode vrucht af te drijven: Neem een vierendeel lood van het poeder van de wortels en geef het met enig nat in, als het ingenomen is moet het zweten verwekt worden. Brunfelsus.

Tegen geelzucht en schurft: Neem een vierendeel lood van het poeder van de wortel en geef het met enig nat in. Als het ingenomen is moet het zweten bevorderd worden. Brunfelsus.

Holwortel in water alleen of met azijn gekookt is zeer nuttig tegen alle oude langdurende gezwellen van de amandelen en de inwendige delen van de mond omtrent de keel en geneest de keelblaren als men daarmee gorgelt want ze verdeelt de grove vochtigheid en laat die scheiden.

Dezelfde met zalf van populier of zwarte abeelboom of met enige andere zalf van diergelijke krachten vermengd wordt zeer goed gehouden om de smarten van de spenen of aambeien daar enig gezwel bij is te genezen.

De chirurgijns van Holland en ook van andere plaatsen van Nederland, zegt Lobel, plegen de holwortel veel te gebruiken om de wormen te doden en menen dat het de Pistolochia van de ouders is, dan dat is ze toe te laten omdat deze wortels ook zeer bitter zijn alzo goed als die van de Pistolochia.’

1. Uit D. Oskamp, www.VioLib.de

Corydalis solida, Clairv. (solide: vast of dicht, de bol) Stengel is opgaand en zonder vertakkingen, een schaal staat onder het laagste blad, 3-4 blauwachtig/groene blaadjes en tweemaal gedeeld, de deelblaadjes zijn wigvormig of ovaal en ingesneden.

Lange opstaande trosjes van 2cm lange purper/roze bloempjes in mei/juni.

Sterk gelijkend op de holwortel is de voorjaarshelmbloem maar bezit, in tegenstelling tot de holwortel, geen holte onder aan de knol en heeft onder elk bloemetje een blaadje, bloeit ook iets eerder. Deze zeer variabele soort is al sinds de zestiende eeuw in cultuur.

Komt uit Z. Europa en wordt 15-20cm hoog.

‘Australis’, heeft witte tot zacht roze/witte bloempjes.

De voorjaarshelmbloem is uitstekend geschikt voor verwildering.

Naam.

Voorjaarshelmbloem, vingerhelmbloem en Engelse solid rooted corydalis of fume wort, Duits Finger-Lerchensporn.

Gebruik.

(Dodonaeus) ‘Men houdt het poeder van boontjes holwortel voor krachtiger om de wormen te doden dan dat van de grote soort en is ook lieflijker om in te nemen. Deze wortel is bitter, warm en droog, als gezegd is, verteerd en afvegende. Als men gorgelt met het water daar deze wortel in gekookt heeft dan verdrijft en neemt het weg de grove vochtigheden die op de keel en amandelen zinken.

Tegen schurft: Neem van boontjes holwortel en van bakelaar (Laurus) elk even veel, stamp het tot een fijn poeder, neem hiervan een vierendeel lood met enig nat in, als het ingenomen is moet men zich daar warm op toedekken.

Tegen de wormen van de kinderen: Neem een scrupel van de fijn gestampte wortel en geef het met zoete melk in. Lobel.

Tegen keelgezwellen: Gorgel dikwijls met het afkooksel van deze wortel. Dodonaeus.’

De wortel bevat zetmeel dat door sommige volken wel gegeten werd.

4. uit plantillustrations.org

Corydalis nobilis, Pers. (edel of nobel)

Dit is een van de mooiste vormen.

Het fijne plantje van 60cm hoogte heeft blauwgroen en varenachtig blad.

De lichtgele of witte bloemen met donkere vlek staan in dichte trossen.

De wortels en rizomen zijn vlezig, worden soms hol en doorzichtig.

Is niet bestand tegen natte plaatsen.

Komt uit Siberië en centraal Azië en is al in 1783 beschreven.

Great flowered fume wort. Siberische holwortel.

7. uit www.biopix.nl

Corydalis cheilanthifolia, Hemsl. (met blad als Cheilanthus)

Opstaande, varenachtig bladeren die lang gesteeld, heldergroen en dubbel geveerd zijn.

De opstaande stengels zijn meestal langer dan de bladeren met trosjes van opstaande maar weinig opvallende, donkergele bloempjes van 1.5cm lang in april/mei en soms nog eens in de zomer.

Uit Szechuan, China wordt 20-35cm hoog en is in 1902 beschreven.

Fern leaf corydalis.

Uit; http://www.plantbuzz.com/RockGard/Corydalis/im_cory_elata_flws_gallery.htm

Corydalis elata (hoog, slank) Wordt een 50cm hoog.

Blauwe wat geurende bloemen in mei-juli.

Donker rode stelen, vormt een bos van geelgroen blad.

Voldoende winterhard.

Uit zuidwest China.

Uit; http://www.plantbuzz.com/RockGard/bulbs/im_cory_flex2.htm

Corydalis flexuosa (heen en weer gebogen) Azuurblauwe bloemen van mei-juni.

Groene bladeren.

Vaste plant die van schaduw houdt.

Wordt 20-30cm hoog.

Voldoende winterhard.

Uit de bergen van China.

‘China Blue.’

Uit; https://en.wikibooks.org/wiki/Horticulture/Corydalis_ochroleuca

Corydalis ochroleuca (okergeelwit) Bloeit zeer lang, mei-oktober.

Blauwgroen loof van 20cm.

Trosjes witte bloemen met een gele lip.

Wordt 30cm hoog.

Voldoende winterhard. Zaait zichzelf uit.

Uit zuid Europa.

Geelwitte helmbloem.

Planten.

De meeste zijn niet winterhard waardoor er voor ons maar een klein aantal over blijft. De meeste zijn echte bosplanten en kunnen jarenlang blijven vaststaan. Ze groeien in elke niet te vette grond, liefst op zonnige en niet te natte, goed doorlatende plaatsen, ook in de half schaduw. In de winter is te veel vocht nadelig Corydalis cava en Corydalis solida vormen knolletjes en worden in het najaar 7-8cm. diep en op 10cm. afstand geplant.

De meeste zijn eenjarige.

Vermeerderen door scheuren in մ voorjaar of zaaien in april bij 20 graden, zaad niet bedekken. Dat doen ze zelf ook goed.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl