Lens

4 soorten komen voor in dit geslacht die in het M. Zeegebied en W. Azië groeien. 1 ervan is van belang.

Nauw verwant aan Vicia.

Lage en opgaande of gedeeltelijk klimmende kruiden.

Bladen zijn verdeeld, de laatste eindigt meestal in een tendril, met 2 tot meer deelblaadjes.

Bloemen zijn klein, witachtig/blauw in een tros of alleenstaand en vlinderbloemig.

Fabaceae, vlinderbloemige, Vicia klasse.

Uit O. Thome, www.BioLib.de.

Lens culinaris, Medik. (culinair) (Lens. esculenta, Moench. (eetbaar) (Ervum lens, L.) Heeft 8‑14 zijblaadjes die eindigen in een gekrulde rank waarmee de plant in staat is te klimmen.

De stengel is recht opgaand en net als de bladeren licht behaard.

De bloemen zijn blauw/wit met tweezadige peulen.

Er komen een paar cm lange peulen aan die een 2 zaden bevatten. Sommige cv. hebben grijze en andere rode zaden. De laatste wordt als de beste gehouden.

Het kruid wordt vlak achter de tarweoogst gewonnen/gedorst. Wordt veel gecultiveerd op arme gronden.

Wordt meestal geteeld als een eenjarige en wordt dan 40cm groot.

Lens zou oorspronkelijk afkomstig zijn uit Z. Europa, Oriënt, stamt mogelijk van Lens orientalis af.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘In het Duits heet dit gewas Linsen, in het Latijn Lens en Lenticula, in het Grieks Phacos en Phace. De gewone linzen heten eigenlijk lens en linsen, de kleine Lenticula of Lens minor, dat is kleine linzenծ Isidorus XVII 4.5: Ҍentis vocata, quod humida et lenta est, vel quod adhaereat humi.’

Lens, linze, linse in 1554 bij Dodonaeus, Duits Linse of Linze, Midden-Hoogduits is het Linse en oud-Hoogduits Linsi.

Aan het Latijnse lens kan Linse niet ontleend zijn omdat aan leenwoorden de stamvorm ten grondslag ligt die het Hoogduits Linz gegeven heeft. Inheemse oorsprong is vrijwel niet mogelijk. Zo vermoedt men dat Linse met Latijn lens, Litouws lesis uit een gelijke en onbekende bron stamt. Het is mogelijk verwant met lentus: langzaam, of van lenis: mild of zacht, omdat ze gelijkmoedig maakt of omdat ze langzaam groeit in vergelijking met andere vlinderbloemigen en niet hoog wordt, groeit maar een 15-20cm boven de grond. Of het betekent Wanne: waskuip, vanwege de peule.

Dodonaeus (b) ‘In het Frans heet het lentille, in het Italiaans lenticchia en in het Spaans lenteja en llentillas.’

Duits Linse, Engelse lentil, dit uit oud-Frans lentille, Frans lentille, Italiaans lenticchia, Portugees lentilha, Spaans lenteja van Latijn lenticula, een afleiding van Lens.

De lens valt in twee delen uiteen, waarvan de een fijn, doorzichtig en rond is. De lens van de astronomen en geneesheren heeft hier zijn naam van, Engelse split pea.

Duits Erve, zie erwt.

Gebruik.

Het gebruik was vroeger zo. (Dodonaeus) ‘Het is gezegd dat de linzen slecht om te verteren zijn, winden en opblazingen in de maag maken en zware dromen geven en de longen, zenuwen en het hoofd zeer kwaad zijn en te dikwijls gegeten ook donkere ogen en duister gezicht maken en kanker en melaatsheid in de mens laten komen.

Dan om de buiklopen te stoppen zijn de linzen zeer geschikt.

Linzen met meel van gerstemout gekookt verzoeten de pijn van jicht, daarop gelegd of gestreken.

Meel van linzen met honig vermengt zuivert de vervuilde zweren en kan de kwade roven breken en laat ze afvallen en maakt dat er vlees in groeit.

Die linzen met melilote of kweeappels en olie van rozen vermengt zijn goed tot de hete gezwellen van de ogen en die omtrent de aarsdarm of fondament komen, dan in de grotere en diepe holle ontstekingen van het fondament worden ze met schillen van granaatappels en droge rozen door er wat honig bij te vermengen gekookt, maar als er zeewater bij gedaan wordt zijn ze ook goed tot het wild vuur en diergelijke kankerachtige voortlopende gebreken en insgelijks gebruikt, als gezegd is, kunnen ze alle puisten, roos, hete gezwellen en kakhielen genezen of laten verdwijnen.

Linzen in zeewater of zout water gekookt laten scheiden het melk dat in de vrouwenborsten geklonterd is en verteren dat overvloedig melk dat sommige vrouwen al te lastig valt, als men het op de borsten ligt.

Diegene die hun reinheid bewaren willen mogen de linzen wel eten want ze beletten en bedwingen de prikkelingen van het vlees.

De linzen gekookt, gestoten en op de wonden gelegd die met pijlen geschoten zijn genezen en helen die.’

Het kruid wordt gebruikt in soepen en als stamppot, ook als veevoer. Het meel wordt gebruikt om er preparaten van te maken als ravalenta en ervalenta, deze laatste naam is een naam anagram aan ervum lens. Veel werd linzenmeel gebruikt als volksmiddel in warme breiomslagen tegen tandpijn, reuma en slecht wijkende zweren.

Omdat men vroeger in de vasten veel linzen at zijn ze het symbool van versterving.

Historie.

De lens is een van de belangrijkste planten uit het menselijk bestaan. Lens was bekend bij de Egyptenaren en Hebreeërs. De plant is gevonden in Troje, Italië, Zwitserland, Hongarije, Duitsland (eerst met ijstijd) en Frankrijk. In Europa worden gedomesticeerde linzen bijvoorbeeld in de grot van Franchthi te Griekenland gevonden al uit de vroegste neolithisch lagen die van 7000 v. Chr. dateren. Vondsten uit de mesolithische lagen (lithic assemblages VIII, IX) behoren tot de soort L. nigricans of Lens ervoides. Linzen worden ook in de Midden Europese Linearbandkeramik gevonden van ca. 5500 v. Chr.

In Genesis 25: 29-34 zien we dat voor een linzengerecht Esau zijn eerstgeboorterecht verkocht aan Jacob. Dit afkooksel was roodachtig van kleur en werd Edom genoemd. De nakomelingen van Esau hebben daar hun naam Edomieten aan te danken.

2 Samuël, 17: 27-29 ‘bonen, linzen,’ Kronieken 11: 13,’eԥr was een stuk land, waarop overvloedig gerst stond,’լ Ezechiël 4: 9 ‘bonen en linzen.’

Lens heet in het Hebreeuws adashim, adasha of adasim. De Arabische naam is adas. Dit zou ook een verkeerde vertaling zijn in 2 Samuël 23:11, vergelijk 1 Kronieken 11:13, dezelfde plaats en gebeurtenis.

De oud Hebreeuwse naam adaschim is bij de Arabieren en door de Perzen geadopteerd.

Homerus vermeldt het gewas nog niet maar bij de ouden is in het midden van de 5^de eeuw het linzen eten een gebruik van het nederige volk, bijvoorbeeld bij Aristophanes en Plutarchus. Bij de Grieken werd de lens en het daaruit bereide gerecht met een apart woord Phakos of Phake genoemd die in geen verwante spraak zijn analoog had en ook niet in Itali gebruikt werd. Die staat vermeldt bij Homerus naast de bonen. Helenus, de zoon van Priamus had op Menelaus een pijl geschoten die afgeketst was en verder vloog. Naar verder gelegen dennen en onderweg de donkere bonen en erwten van de peulen schoot, Ilias 13, 588. Een woord dat uit Klein-Azië stammen kan, mogelijk uit het gebied van Pontus en Kaukasus dat met binnen Azië in natuurlijke samenhang stond. De linze is in Egypte bij de Semitische grensplaats Pelusium en soms in de Nijldelta, waar Phacussa of Phacussae, die linzenstad heet, veel vermeld.

Cato meldt dat bij een begrafenis de familie linzen en zout voorgezet werd, waar de vrucht de afwijkende naam lens of lentis, draagt wat niet uit Griekse bron stamt. Cato leerde ze de linzen te zaaien.

Naar Rome werd het in grote hoeveelheden vanuit Egypte aangevoerd.

Folklore.

Linze moet met op kerstavond eten, dan krijgt men veel geld. Vergelijk de signatuurleer, dit steunt op de muntvorm van het linzenzaad.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl