Hyssopus

Nauw verwant aan Lophanthus.

Een geslacht van een 10-12 soorten van kruidachtige of half houtige planten, inlands in M. Zeegebied oostelijk tot Centraal Azië.

Ze zijn aromatisch, opgaande vertakte stengels van 60 cm lang en bedekt met fijne haren aan de toppen.

De bladeren zijn smal ovaal en 2-5 cm lang.

De kleine blauwe bloemen komen aan de bovenste delen van de twijgen in de zomer.

Lamiaceae, lipbloemige, Menthoidea klasse.

Uit Fuchs.

Hyssopus officinalis L. subsp. canescens (DC.) Briq. ( grijsachtig) (Hyssopus canescens, Nym.) Lang lancetvormige bladeren zijn meestal spits en aan beide kanten witachtig behaard.

Sterk vertakte plant met stevige, opstaande en groen tot rode, behaarde stengels.

Lange, eenzijdige gedrongen trossen van vrij grote violet/blauwe bloemen met behaarde kelk, eivormig en lang toegespitste tanden in juli/september.

Uit de Pyreneeën en Z.W. Frankrijk, wordt 40-60cm hoog. Is beschreven in 1819.

Var. cinerascens (asgrauw-achtig) is sterker vertakt met opstijgende stengels, smallere en lijn/lancetvormige bladeren zijn korter behaard en iets kleinere bloemen.

Hyssopus officinalis, subsp. montanus Briq. (van de bergen) (Hyssopus montanus, Jord. & F.) Lijkt veel op officinalis maar is in alle delen kleiner, weinig of niet vertakt en niet behaard, bladeren zijn korter en smaller, trossen korter, kelk met 3hoekige en spitse tanden, bloemen vaak donkerder gekleurd in juli/september.

Uit de Franse Alpen, wordt 20-30cm hoog.

=Hyssopus officinalis, L. (geneeskrachtig) Lancetvormige bladeren met 1 nerf en vrijwel zittend, vrijwel stomp, niet behaard met een sterke geur, 2-3cm lang en 2-5mm breed.

Het is een sterk vertakte halfheester met opstaande en dicht bebladerde stengels.

Eindelingse aarvormige en eenzijdige, tot 10cm lange trossen van violet/blauwe bloempjes die 3-5mm buiten de kelktanden uitsteken, kelkbuis ca. 5mm lang in juli/september, tweelippig. Een goede bijenplant die van de zon en een warme plaats houdt.

Hysop is afkomstig uit het M. Zeegebied, Kaukasus en Perzi, van 50cm hoog.

Var. albus heeft witte bloemen.

Var. angustifolius verschilt door de smallere en lijnvormige bladeren.

Var. decumbens verschilt door de liggende tot opstijgende stengels, kleinere en smallere, kort behaarde bladeren en kleinere bloempjes, kelkbuis ca. 3mm lang.

Var. decussatus (kruis of kransvormig gekleurd) wordt 50-70cm hoog en is in alle delen groter, bladeren 2-4cm lang en tot 1cm breed, soms met 4 in een krans, meestal wat grotere bloemen die iets meer violet zijn gekleurd.

Var. ruber verschilt door de lila/roze bloempjes.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) “De apothekers en de gewone man noemen dit kruid meestal overal Hyssopus in het Latijn, ysope, hyssop en hysope in het Nederduits en in het Hoogduits Ispen in het Italiaans hissopo, in het Spaans isopo en in het Frans hyssope. Deze soort noemt men gewoonlijk Hyssopus vulgaris, dat is gewone hysopծ

Hyssopus is een zeer oude naam die gebruikt werd door de Grieken. De naam hysop stamt van het Hebreeuws esob of azob, het Arabische azzof: heilig kruid. Het Hebreeuws ezob is zelf van Babylonische oorsprong en kwam over de Griekse bijbel Exodus 12: 22 en andere plaatsen in de Latijnse en andere talen.

Grieks hys: zwijn, ops: gezicht, de bloem heeft enige gelijkenis met een zwijnensnuit, de bovenlip is naar voren gestrekt en de onderlip afstaand. Duits heeft Ysop, Frans hysope, Engels en Nederlands hyssop, Italiaans isop, Spaans hisope en Portugees hysopo.

Klosterhysop bij Bock, Zwitsers Chilcheschope, Chilchesurpfli en Ibsche, verder Duits, Hizopf, Isump, Eisenkraut, Wijnespe, Weinespe, Eisop, Eisewig, Eisenkraut, Hysop, Hizopf, Ibsche, Ipsenkraut, Isop, Isump, Josefskraut, Kirchenysop, Klosterysop, Spli, Bienenkraut, Josefskraut.

Dodonaeus (b) 'Dan of deze soorten van kruiden voor de echte hysop van de ouders te houden zijn daaraan wordt zeer getwijfeld en dat niet geheel zonder redenen want al is het zaak dat in de tijden van Dioscorides de hysop een voor iedereen zeer bekend kruid was heeft daarom heeft hij het met geen merken of tekens beschreven, nochtans vindt men dat hij van de gedaante van de hysop op verschillende andere plaatsen sommige eigenschappen vermaant en aanraakt die met deze onze gewone hysop geenszins overeen komen want hij schrijft dat het Origanum Heracleoticum (waarvan we aangetoond hebben dat het de Spaanse Origanum is) van bladeren op de Hyssopus lijkt en elders schrijft hij dat de Chrysocome een corymbus vormige tros of krans van bloemen voert die van de Hyssopus gelijk. Insgelijks schrijft Plinius in het 21^ste kapittel van zijn 27^ste boek dat Stoechas een welriekend kruid is en aangaande de tros van bloemen op hysop gelijkt. Bovendien zo is er een oude schilderij van de Hyssopus die we hebben laten namaken zo we die gevonden hebben in een zeer oud boek van de keizerlijke bibliotheek of boekkamer waarin hij beschreven wordt of geschilderd met brede bladeren die van de Origanum gelijk en met sommige hoofdjes die op de top van de roeden of steeltjes staan.

Uit alle deze tekens en redenen duidelijk en openlijk genoeg blijken kan dat deze kruiden al is het zo dat ze nu gewoonlijk tegenwoordig voor hysop gebruikt en aangezien worden nochtans niet de echte Hyssopus daar de oude kruidbeschrijvers van gesproken hebben. Echte hysop van de Grieken is naar de mening van Lobel niets anders dan de Engelse grove marjolein. En zo wordt de gewone grove marjolein ook voor Hyssopus Dioscoridis van sommige aangezien.

Bijbel.

De Yssopus die Dioscorides noemt is in ieder geval niet de nu bekende hysop maar waarschijnlijk de wilde marjolein, Origanum syriacum of Origanum maru, L, een lipbloemige.

Het is ook niet de hysop van de Bijbel, de hysop groeit niet in Palestina.

Exodus12: 22, waar de Joden, vlak voor hun uittocht uit Egypte, opdracht kregen om een bundel hysop te nemen, deze in bloed in een schaal te dopen en daarmede de deurposten te besmeren.

Het zinnebeeld van het nederig en standvastig geloof dat zich onwrikbaar met zijn wortels in de rots en de R. K. kerk vasthecht. De hysop, in offerbloed gedoopt was het zinnebeeld van de reinheid der ziel. ’Besproei mij met hysop en ik zal gezuiverd worden, was mij en ik zal witter worden dan sneeuw.’ Psalm 50: 8.

Leviticus 14: 4, ‘dat de plaag der melaatsheid genezen is, van den melaatse is geweken, dan zal de priester gebieden voor hem die gereinigd moeten worden twee levende, reine vogels te nemen, ook cederhout, scharlaken en hysop.’ 6 het scharlaken en de hysop',’ 52. Het cederhout, de hysop, het scharlaken.’

Numeri 19: 6 ‘En de priester zal cederhout, hysop en scharlaken nemen en dat midden op een brandende koe werpen. Vervolgens zal de priester zal klederen wassen en zijn lichaam in water baden en daarna in de legerplaats komen, maar de priester zal tot den avond onrein zijn.’ 18 ‘Dan zal een rein man hysop nemen, dat in het water dopen en dit sprenkelen op de tent.’

1 Koningen 4: 33 ‘Hij sprak over de bomen, van de ceder op den Libanon af tot de hysop toe, die aan de muur uitschiet,’

Hebreeërs 9: 19 ‘Scharlaken wol en hysop en besprengde het boek zelf en al het volk.’

Naar de Bijbelse tekst schijnt het gebruikt te zijn als bezem of borstel en zou je veronderstellen dat het een bosje kleine takjes vormt. Het zou dan ook groeien op rotsen en muren en algemeen voorkomen. De hysop wordt telkens gebruikt bij zuiveringsrites en lijkt buiten zijn instrumentale waarde een eigen symbolische functie te hebben evenals de andere reinigingsmiddelen waar het mee genoemd wordt.

Sommige leden van de lipbloemigenfamilie bezitten stoffen die ziektekiemen remmen of desinfecteren. (ook werd er ceder verbrand, mogelijk Juniperus oxcycedrus, die ook antiseptische stoffen bevat) Tijm bevat bijvoorbeeld thymol wat in ziekenhuizen gebruikt wordt om te ontsmetten. Evenals sommige Origanum soorten en Salvia triloba, de drielobbige salie, die wel gebruikt werd om verbrandt een plaats te zuiveren.

Een bekende tekst is ook die uit Johannes 19: 29: ‘Er stond een kruik vol zure wijn, zij staken dan een spons gedrenkt met zure wijn op een hysopstengel en brachten die aan zijn mond’. ‘autem spongiam plenam aceto, hyssopo circumponentes, obtulerant ori ejus.’ Alleen bij Johannes past geen ‘hysop; Mogelijk werd het daar gebruikt als een symbool, als symbool van zuiverheid werd de onreinheid van de wereld weggenomen.

De Hebreeuwse naam ezob lijkt veel op de Arabische naam asaf of ezzof van Capparis sicula Duham, aldus Moldenke, die tevens vermeldt dat er mogelijk sprake is van meer planten die zo gebruikt zijn. Voor die 133 000 Isralieten moet een veel voorkomend plantensoort gebruikt zijn.

Van Beverwijck geeft een andere mogelijkheid. In vroegere tijden gebruikte men het vet van ongewassen wol om de pijn te verzachten en te stillen. ҈et woord hysop bij de Evangelisten daar zij schrijven hoe de krijgsknechten onze Heer bespottelijk laafden te nemen voor Oisop, wat in het Grieks ongewassen wol beteken, als hetgeen sommige goede harten aldaar mee gebracht hadden om de pijn van de veroordeelden wat te verzachten die de lieden de vuile wol met de azijnachtige spons uit schimp aan de stok gestoken hadden.

Hysop werd in Bijbelse tijden als Aspergill, Latijn aspergere;- besproeien, gebruikt, een wijwaterkwast die in de liturgie voor het besprenkelen met wijwater gebruikt wordt. Duits Sprengel, Weihwassersprenger, Weihwasserwedel of Sprengwedel, Psalm 51;9. De oorsprong van deze liturgische besprenkeling komt van Exodus 12,21-22 waar Mozes de oudsten van Isral de opdracht gaf om een bos hysop met bloed te strijken. In de Gregoriaanse tekst van ‘Asperges me’ wordt nog een hysoptwijg vermeld.

Uit O. Thome.

Gebruik.

(411) ‘De hele plant geurt sterk en heeft een sterke bittere smaak. De hysop kwam in de 9^de en 10^de eeuw uit het M. Zeegebied door Benedictijner monniken naar midden Europa en werd in kloostertuinen gekweekt. Het heeft een warme aromatische geur met een vage suggestie van lavendel of Russisch leer. Soms wordt het gebruikt om smaak te geven aan salades en gebraden vlees. De gedroogde bloemen worden wel gepoederd en gebruikt in soepen, stamppot en sausen, maar de snaak is sterk zodat er maar een paar bladeren nodig zijn. De groene delen worden samen met andere kruiden gebruikt bij de absintbereiding.

Het afkooksel, 5 gram op een kwart liter water, werd bij het volk bij borstcatarre en astma gebruikt, soms gemengd met gelijke delen anijs of venkelolie. Bij ooglidontstekingen dient het afkooksel bij omslagen, bij tandpijn en amandelzwellingen als gorgelwater

De bladeren, bloemen en stengels geven bij destillatie een fijne geurende olie die door parfumeurs gebruikt wordt en meer waard zou dan die van lavendel. Het is een goede plant voor kruidenzakjes en pot pourri. De oude geurende thee ervan was goed tegen reuma en andere klachten vooral die van de borst en longen. Hysopbaden waren goed tegen reumatisch pijnen.

Shakespeare heeft dit kruid een bijzondere plaats toegedacht in Othello I, 3,325: ‘Our bodies are our gardens, to the which our wills are gardeners; so that if we will plant nettles of sow lettuce, set hyssop and weed up thyme, supply it with one gender of herbs.’ De zuivere levensbalans.

Onze lichamen zijn tuinen, waarvan onze wil de tuinier is, zodat, als wij brandnetels willen planten of sla zaaien, hysop poten en tijm wieden, er een enkel soort gewas inbrengen of er verschillende in verdelen, of wij hem onvruchtbaar maken door verwaarlozing of ontginnen door de handen uit de mouwen te steken, wel, dit alles afhangt van de macht van het besturend gezag van onze wil.'

Het kruid is zeer goed tegen uitwendige builen en kneuzingen. Een man die geschopt was door zijn paard kreeg er hysop op gelegd zodat de pijn onmiddellijk verminderde en binnen een paar uur was er geen buil meer te zien.

Hedge hysop is een kruid van Mars. Medicinaal wordt deze plant gebruikt tegen vrijwel alle ziektes. Met het gebruik van deze plant zou men zijn leven lengen. Hiertoe moet men de uitstekende bloemdelen snijden vlak voordat die opengaan. Nadat ze gedroogd zijn worden ze gebruikt als een huismedicijn tegen astma en andere longziektes.

Zo was het gebruik vroeger. (141, 164, 311, 310, 309) ‘Tegen benauwdheid, verouderde hoest, verstopping van het ingewand, vallende ziekte, koude plas en opgestopte maandstonden: Neem van het afkooksel van dit kruid een pint, doe er drie ons siroop van hysop bij, als het gemengd is laat er tweemaal per dag van drinken. Hiertoe is ook goed de wijn waar gedroogde hysop in geweekt is. Mesue, Fuchsius, Brunfelsus.

Hysop in water gekookt laat scheiden en verteert het bloed dat onder de huid gestold is en daardoor verdrijft het alle blauwheid, daarop gelegd en met wijn van buiten opgelegd ontdoet de gezwellen en verzoet de ontstoken zweren. Hysop is goed om de maandstonden te verwekken als men een soepje daarvan maakt om dat 's morgens nuchter te drinken.

Het water daar hysop in gekookt is geneest de ruigheid, schurftige hoofden, jeuk en kwade krabben als men ze daarmee wast.

De rook van hysop die gebrand of gekookt is in de oren door een trechter genomen geneest het tuiten ervan.

De landlieden plegen de hysop te stampen en er olie over te gieten en daarmee hun schurftig vee te genezen en ze doden de luizen met die olie.

Hysop met rundvlees of ossenvlees gekookt wordt zeer goed van smaak gevonden om in sap of stamppot als een warme moes gegeten te worden en is de mond en maag zeer aangenaam.’

Planten.

Mooie rotsplant. Planten in zandige grond op een beschutte en tamelijk droge, zonnige plaats

Vermeerderen door zaaien bij 20 graden, of scheuren.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/