Scabiosa

Uit flponent.atspace.org

Dit geslacht levert vele mooie soorten op die geschikt zijn voor tuingebruik.

Een- of meerjarige kruiden die aan de basis soms houtachtig zijn. Bladeren zijn getand gelobd of verdeeld.

Bloemhoofdjes eindstandig.

80 tot 100 soorten komen voor in Europa, Azië en Afrika, zelden in de tropen.

Dipsaceae, kaardenbolfamilie.

=Scabiosa gramuntia, L. (uit Gramont, Frankrijk) Scabiosa columbaria subsp. gramuntia (Tanfani) Hayek) Lijkt veel op columbaria.

Onderste bladeren zijn langwerpig/lancetvormig en gekarteld tot liervormig, groen en wat behaard, stengelbladeren 2-3 maal geveerd met smal lijnvormige slippen.

Opstijgende stengels tot opgericht.

Bloemhoofdjes als die van columbaria in juli/oktober

Uit Z. Europa wordt 20-50cm hoog. Is beschreven in 1596.

Uit Atlas der Alpenflora.

Scabiosa lucida, Vill. (glanzend) Onderste bladeren zijn getand tot liervormig ingesneden, bovenste bladeren zijn bijna dubbel geveerd met smalle slippen.

Opgerichte stengels zijn hoofdzakelijk onderaan met glanzend groene bladeren bezet.

Meestal alleenstaande bloemhoofdjes zijn zeer lang gesteeld en 3-4cm in doorsnede, lila/rood met 4-5 maal zo lange kelkborstels als het omwindseltje in juli/september.

Uit de Pyreneeën, Alpen en Jura wordt 30-40cm hoog. Is beschreven in 1800.

Glossy scabious.

1. Uit J. Saint-Hilaire.

= Scabiosa caucasica, Bieb. (uit de Kaukasus) Onderste bladeren zijn langwerpig/lancetvormig met de voet in de steel uitlopend, stengelbladeren geveerd met lijn/lancetvormige slippen.

Opgerichte stengels zijn weinig vertakt en fijn behaard tot kaal, bovenaan niet bebladerd.

Lang gesteelde bloemhoofdjes van 6-8cm in doorsnede met grote, stralend geplaatste lila/blauwe randbloemen, 5 uitstekende kelkborstels, omwindselblaadjes zijn lijnvormig en behaard.

De Kaukasische scabiosa haalt een metertje met lila/blauwe knopen op lange ranke stelen. Het hart van de bloem wordt gevormd door dicht opeen staande en lichter gekleurde binnenste bloempjes. Die worden sierlijk omstraald door een krans van wat gekroesde of gegolfde bloembladen. De bloei begint al in juni en kan tot september duren.

Een vaste plant.

De vormen variëren van een halve meter tot een meter.

Stamt uit de Kaukasus en arriveerde in Frankrijk omstreeks 1803, wordt 60-100cm hoog. Is beschreven in 1803.

Caucasian scabious, Caucasian pincushion flower.

Vormen.

‘Pride of Exmouth’ met 10cm grote licht lavendel/blauwe bloemen. Gewonnen door W.J. Godfrey, kweker te Exmouth, Engeland.

‘Miss Wilmott’ met grote en half dubbele, witte bloemen. Gewonnen door Miss E.A. Wilmott, plantenliefhebster te Great Warley, Engeland.

‘Diamant’ met 8cm grote, eenkleurige donker lila/blauwe bloemhoofdjes. Gewonnen door Kohler & Rudel, kwekers te Windischleuba, Duitsland.

‘Constancy’ met grote, half dubbele, donker blauwe bloemhoofdjes.

‘Isaac House’ met grote, donker marine/blauwe hoofdjes, de donkerste gekleurde. Deze 2 zijn gewonnen door Isaac House & Son, kwekers te Westbury on Trym, Engeland.

‘Clive Greves’ is een grootbloemig ras in prachtig lichtblauw met ingesneden bloemen. Deze vorm kan ook gebruikt worden als snijbloem.

‘Perfection Blue’ is lichtblauw.

‘Perfection White’ is wit.

‘Moerheim Blue’ is diep violetblauw.

2. Uit Saint-Hilaire.

=Scabiosa graminifolia L. (grasachtig blad) meerjarig kruid die wat houtig is aan de basis.

Grasachtige bladeren zijn lijnvormig en wat zilverachtig.

Roze tot lila bloemen in de zomer.

Komt uit het M. Zeegebied.

Grass leaved scabious.

7. uit chestofbooks.com

Scabiosa atropurpurea, L. (donker purper) Dit is een eenjarige van 1m hoog met geurende, donker rode/lila/purper tot vrijwel zwarte bloemen.

Een bekende snijbloem die lang en rijk bloeit, juli/oktober.

Komt uit Z. Europa. In Engeland is het plantje in 1588 beschreven.

Het is een oude tuinplant en mogelijk al sinds de 10^de eeuw in cultuur. Het is de regardez moi van oude Franse tuinen. Mooi is het in zijn natuurvorm met het gedrongen en donker purperen kopje waaruit de nerven lichtend wit afsteken. De bloemhoofdjes zijn eerst bolrond, later worden ze wat langwerpig. De bloemhoofden zijn soms zo zwaar dat ze vrijwel niet gedragen kunnen worden door de lange en naar verhouding fijne stengels. Symbool van een weduwe.

Vormen.

In cultuur is een prachtige kleurenrijkdom verkregen, gele, donkerbruine, roze, lila, rode, blauwe, zwart, purperen en witte tinten die allen uit een soort, S. atropurpurea ontstaan zijn.

Behalve de hoge dubbele, waarvan het zogenaamde ‘Formule’ mengsel het bekendste is, is er ook een mengsel dat slechts 50cm hoog wordt, de ‘Nana’. ‘Blue Cockade’ is een 70cm hoge vorm met mooie lavendelblauwe bloemen. ‘Black Night’ is diep purper.

Hoge typen, 1m, worden ook in aparte kleuren geleverd, in blauw roze rood en wit. Ze worden meestal als snijbloem gebruikt. Een bekende tuinvorm is de hoge Imperial Giants die snijbloemen op stevige stelen levert.

Naam, etymologie.

Om zijn kleur werd het wel in Engels mournful widow, mourning bride, widow’s flower, Duits Witwenblume, genoemd, de treurende weduwe, Frans fleur des veuves; weduwenbloem, ook bonnet blue: blauwe muts. Engels Egyptian rose of sweet scabious.

8. uit www.degentiaan.com

Scabiosa japonica, Miq. (uit Japan) Onderste bladeren zijn geveerd en donker groen met wigvormige, gelobde en behaarde slippen.

Opgerichte tot opstaande stengels zijn van onderen af vertakt, behaard.

Lang gesteelde bloemhoofdjes van 6cm in doorsnede met grote zacht violet/blauwe randbloemen, omwindselblaadjes staan in 2 rijen en zijn lijn/lancetvormig, de binnenste veel korter dan de buitenste in september/november.

Beste te telen als tweejarige plant.

Wordt 60-80cm hoog. Is beschreven in 1903.

Var. Alpina is de dwergvorm.

10. Uit Redoute.

Scabiosa columbaria, L. het duifkruid, is, met de naam columbaria wat duifkleurig betekent, een verwijzing naar de bloemkleur, blauwpaars in stralende hoofdjes.

Onderste bladeren zijn liervormig tot gekarteld en dof groen, fijn behaard, stengelbladeren dubbel tot 3voudig geveerd met lijnvormige, zwak behaarde tot kale slippen.

Opgerichte stengels.

Bijna bolronde bloemhoofdjes van 2-3cm in doorsnede zijn licht violet/blauw met priemvormige kelkborstels die zwart/bruin zijn en 3-4 maal zo lang als het tot aan de voet gegroefde omwindseltje in juli/oktober.

De plant is afkomstig uit O. Europa en W. Azië. In 1561 was het in Zwitserland al in cultuur, wordt 30-60cm hoog.

Var. albiflora heeft witte bloemen.

Var. vestita (bekleed of sterk behaard) heeft de onderste bladeren grijs viltig en groenachtige stengelbladeren, bloemhoofdjes van 2.5-4cm in doorsnede.

Subspecie ochroleuca of Scabiosa ochroleuca L. (okergeelwit) vaste plant van 60cm hoog.

Licht gele bloemen in juli september.

Droog houden in de winter. “Moon Dance’ is wat lager, 35cm.

Pale yellow scabious, cream pinchusions.

Lyrisch.

De bloemhoof­den rijzen op lange ronde en wat dunne stengels en worden omgeven door twee kransen van bladen. De trompetjes staan straalsgewijs in de rondte om het aardige gebobbelde hart, heel mooi van stof en zwierig, groot en stevig in de fijn slippige kelken.

Het duifkruid verheerlijkt zich in tamelijk droge gronden en schijnt een zoon van de zon en late zomer. In een lichte schaduw kleuren zijn bloemen vrijwel tot wit, maar in de volle zon en droge hitte van het korenveld verdiepen ze zich van lavendel naar een rijkere en warmere kleur. Daar contrasteren ze met de rode gloed van de papaver zodat de kleur verstevigd wordt. Hier contrasteert de lavendeltint ook met zijn eigen groen. Het is een ongewone kleur en geeft een impressie van koelheid weer maar met een gevoel van kracht die afwezig is bij de witte Scabiosa’ s.

Uitgebloeid is het bloempje ook zeer interessant en zelfs dan kunnen ze nog in bloemstukken gebruikt worden. Dan staat er in het ronde hoofdje groen marsepein dat omgeven is door doorzichtig perkament.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Dit kruid is bij de gewone man op het Latijns Scabiosa genoemd, dat is te zeggen schurftkruid en zo schijnt het ook van sommige Psora genoemd te zijn welke naam schurft betekent in het Grieks en tezamen ook een kruid daar Aetius van verhaalt, dan Hermolaus Barbarus schrijft daar aldus van; ‘Scabiosa, zegt hij, is dat kruid wat Aëtius Psora noemt en waarvan met de rook er van de ruspen of ruipen die aan de bomen groeien gebrand en gedood worden, dat is me noch onbekend en niet goed onderzocht’.

Duitse Echte Skabiose of Kleine blaue Scabiose, Engels small or lilac flowered scabious.

Scabiosa is genomen van Latijn scabies: schurft. Het plantje wordt schurftkruid genoemd omdat de kelk, bij rijpheid, schubbetjes vertoont net als bij schurft. In de signatuurleer werd het dan ook gebruikt als middel tegen schurft. Duitse Grindkraut: schurftkruid, Skabiose, Frans la scabieuse, Engels scabious of pincushion flower. Het is de scabiosa van de Italianen en de escabiosa van de Spanjaarden. Waarschijnlijk niet van scaber: ruw, vanwege de ruwe stengel.

(b) Scabiosa heet in middeleeuws morsus diaboli vanwege zijn afgeknotte wortel. Dit zien we terug in het Duitse Teufelsabbiss en Franse morsure de diable, een naam meer voor Succisa pratensis.

Duifkruid, Duitse Taubenskabiose, Frans scabieuse colombaire, zie soortnaam, Engels heeft hawkbit, een samengestelde vorm van hawk: onkruid, en bit: beet. Het duivelskruid dient met zijn wortels tot uitbannen van de duivel.

(c) Het zijn de Engelse bachelor buttons, een meisje kiest wat knopen en geeft elk een jongensnaam, ze kiest dan haar man uit door degene die het beste bloeit. Dit is de krachtigste die met de meest bloembladen blijft staan. Blijkbaar gaat er toch iets fout, de Amerikaanse naam is mourning bride. Pincushion flower, bloem als een speldenkussen.

Folklore.

Als het in de middernacht van St. Jan gewonnen wordt, dan alleen heeft de duivel de voor hem zo gevaarlijke wortel niet afgebeten. Gebruik je de wortel in die tijd, dan kan je alle kwaad van je bannen. Tot 12 uur ‘s nachts wortelen ze en als dit moment voorbij is komt de duivel als een bliksemschicht aan, als een scheermes in de grond om de wortels af te snijden. Het is een morsus diaboli.

Ook kan de wortel gebruikt worden tegen heksen. Neem 4-5 wortels, versnijdt ze en hang ze in stukken aan de blote hals en zo gauw ze indrogen worden de ogen beter. Het is een tovermiddel dat in het voer van vee of in de stal gedaan werd.

In de hele plant zit de kracht van de erisappel, werp je het in een gezelschap op de tafel, dan zal de rust en vrede onder de mensen verdwijnen en strijd en nijd aanvangen.

Planten.

De blauwe kleur en bloemvorm kleurt goed bij Coreopsis, Solidago, Liatris, Malva, Monarda, Aster en gele Achillea.

Planten in niet te droge en zonnige tot half beschaduwde plaatsen. Vermeerderen door scheuren in maart mei of augustus/september. S. caucasica in januari/maart zaaien bij 20-22 graden. De rest zaaien bij 5 graden De tuinvormen komen niet zuiver uit zaad terug.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl