Nerium

Een geslacht van opgaande struiken of kleine bomen waarvan de bladeren in kransen van 3 staan, zelden 4 of 2. Opgaande en glanzende struiken.

Blad is smal en leerachtig.

Bloemen zijn opvallend, rozerood, wit of geelachtig en staan in eindelingse trossen.

1 soort die voorkomt in het M. Zeegebied tot China.

Apocynaceae, maagdenpalmfamilie of hondsdoodgewassen.

Meestal zijn ze welriekend, vooral Nerium oleander subsp. odorum, Soland. (geurend) sweet scented oleander, geurt heerlijk en blijft iets lager dan de gewone.

Uit Redoute.

Nerium oleander, L. (laurierrozenboom) De bladeren staan in kransen van drie, zelden twee of vier en zijn leerachtig, glanzend en lancetvormig.

De takken hangen in de zomer naar beneden met een veelvoud aan bloemen. Bloemen zijn er in vele kleuren, zelfs dubbelen, niet geurend. De bloei gaat vrijwel het hele jaar door, met een kleine rustpauze in de winter.

Nerium is een altijdgroene struik die 2‑5m hoog kan worden. Na vele jaren kan de stam een dikte bereiken van een mensenlichaam.

Oleanders kunnen gebruikt worden als kleine bomen, als hagen, kamerplant en in potten gekweekt worden ze veel in Duitsland voor de deuren gezien. Het was bij ons een van de eerste planten voor de oranjeries.

Is al vanouds bekend en geliefd en groeit meer in de warmere streken van Europa, Iran, O. Azië.

Halfgevulde rode ‘Pierre Gallen,’, in wit ‘Album Plenum,’, geel is ‘Flavescens.’ Donkerrode dubbele is ‘Agnes Darac, Luteum Plenum’ in geel en ‘Madoni Grandiflorum,’ is dubbel in wit. Verder in meer kleuren en enkelbloemige. ‘Variegatum,’ is de bonte.

De vruchten bestaan uit twee bladen met veel zaden die voorzien zijn van een vruchtpluis.

Uit Bock.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Hier te lande wordt dit gewas oleanderboom of zo men in de apotheken zegt oleander genoemd, Oleander baum in het Hoogduits of Olander baum, in het Engels oleander, in Italië ook oleandro, in Spanje adelsa, eloendro en alendro. Men men noemt hem ook wel in het Grieks Rhododendron en Rhododaphne, dat is op het Latijns Rosea arbor en Rosea Laurus als of men roosachtige boom of roosachtige Laurus boom zei en sommige noemen hem ook wel (zoals men onder de bastaard of oneigen namen vindt) Spongos en Haemostaris.’

Het woord oleander stamt uit het Grieks voor rose: rhodo, en boom, dendron, via Latijn werd Rhododendron gevormd en, met een blik op de laurierachtige bladeren: Laurus, werd dit woord omgevormd tot midden-Latijns lorandrum of lauriendrum. Daaruit ontstond in het Italiaans oleandro of oliandrum, Frans oleandre dat in het midden van de 16^de eeuw bij ons kwam en oleander werd. Duits Oleander, Lolander, Aliantestock en Giftrosenbaum, Zwitsers Aliander en orleander.

Dodonaeus (b) ‘Het heet in Frankrijk rosagine en in het Engels rose baye.’

Plinius noemde het de Griekse rhododendron: rozenboom, of rhododaphne (Dioscorides); rozenlaurier, (daphne: laurier, zo het Engelse rose-bay, Franse rosage en laurier rose, Duitse Rosenlorbeer of Lorbeerweide) wat betekent dat de plant een vreemdeling was in Italië.

Dodonaeus ‘De Griekse naam is Nerion of, als Nicander zegt, Neris en de Latijnse is insgelijks ook Nerion.’

De naam Nerium is genomen van Grieks neros: vocht, een verwijzing naar zijn inlandse groeiplaats.

Deze naam, die ook gebruikt werd door Plinius en Dioscorides, kan vermoeden dat de plant een hoge ouderdom in Griekenland bezit. De naam sluit in het Grieks vloeiend aan op Nereus: de watergod, en de Nereden: de godinnen van het vochtige element.

(d) Een legende verhaalt dat St. Jozef een gewone stok bij zich had, maar die begon te bloeien toen een engel hem vertelde dat hij de echtgenoot van Maria zou zijn. Daarom wordt de oleander in Toscane’ cazza di San Giuseppeպ,’ St. Jozefstaf genoemd. Een variant beweert dat de staf bloeide en terzelfder tijd een duif zich op het uiteinde neerzette. De beroemde schilder Rafael maakte dit wonder. Franse fleur de St. Joseph en baton de S. Joseph, naar de bloemen.

Verder; adelfa, alheli extranjero, baladre, espirradeira, flor de So Jose, laurel de jardn, laurel rosa, laurier rose, flourier rose, olean, aiwa, rosa Francesca, rosa laurel, araliya (in Singalees) in Chinees is het bekend als jia zhu tao.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus) ‘Oleander of Nerion, als Galenus betuigt, van buiten gebruikt of opgelegd heeft kracht en eigenschap om alle gezwellen te verteren en die te laten scheiden, maar van binnen het lijf genomen is zeer schadelijk, ja dodelijk en niet alleen de mens, maar ook het vee en veel andere beesten.

Dioscorides schrijft er aldus van: 'De bloemen en de bladeren van oleander hebben een kracht en eigenschap om de honden, ezels, muilen en veel meer andere viervoetig gedierte te doden, maar als die van de mens met wijn gedronken worden zijn ze goed om de steken of beten van de slangen en serpenten krachteloos te maken, doch meer als er wat ruit bijgevoegd wordt. Maar het teer en zwak vee als zijn de schapen en geiten kan de kracht van dit gewas geenszins verdragen of weerstaan want als ze maar alleen het water drinken daar de oleanderbladeren in geweekt zijn dan sterven ze er van.

In Spanje dopen sommige de spitsen van hun pijlen in het sap van dit gewas om de wonden die daarmee gemaakt worden dodelijk te maken, als Camerarius schrijft.

Olie van oleander wordt van Mesue gedaan bij de zalf tegen schurft en Avicenna gebruikt het sap daarvan ook tegen allerlei ruigheden en ruwheid van de huid.

Palladius raadt ons aan de holen van de aardmuizen met oleanderbloemen of bladeren te stoppen want ze zullen sterven als ze die ruiken of eten zullen.

Enige zeggen dat deze boom zo scherp van reuk is en vooral in de hete landen dat als de bladeren in de bedsteden gelegd worden ze de vlooien laten sterven. Nochtans zeggen andere dat een tak van de oleanderboom gestoten en in een gracht of put gelegd alle vliegen die daar omtrent zijn op die plaats zich gaan verzamelen.

De inwoners van het eiland Lemnos strooien de bloemen van de oleander bij de granaatbomen en steken ze in de takken ervan en menen dat de granaatbloemen dan minder afvallen en dat de granaatappels dan niet klieven of zullen opengaan, dan of dat er iets toe doet of niet is ons onbekend.’

Het is een doodsplant en vergiftigt vee. De Hindoes noemen het paardendoder, maar de plant is zo mooi dat ze er hun tempels mee versieren en maken er kransen van voor hun doden voordat ze verbrand worden.

Het gebruik als haagplant is weleens schadelijk geweest omdat het vee van deze plant eet en daarvan sterft. De plant wordt door ratten gegeten, die daar niet tegen kunnen. Om die reden wordt de struik wel op die plaats geplant waar zij voorkomen. De schors, tot poeder vermalen, werd ook als rattengif gebruikt.

Alle delen van de plant bevatten een vluchtig vergif, zelfs de uitwaseming kan gevaarlijk zijn. Er wordt verhaald dat een mens overleden zou zijn in wiens slaapvertrek de oleander aanwezig was. Vele sterfgevallen zijn bekend, vooral omdat de plant er zo onschuldig uitziet met de mooie zachtroze bloemen. Het omroeren van een hete drank met een takje hiervan zou al voldoende zijn. Soldaten in Spanje zouden vergiftigd zijn doordat hun geroosterde vlees op spitsen van deze plant gestoken was. Dood volgde op het gebruik van de oleander hout als vleesprikker. De wortel is het meest giftig. In Indië werd het gebruikt voor zelfdoding en abortus. Symbool van oppassen.

Uiterlijk werd een afkooksel gebruikt tegen huiduitslag. In de zuidelijke landen gebruikt men een oleandertinctuur waarvan 6 tot 10 druppels et water verdund tegen loop en diarree gebruikt worden, maar in het algemeen is het gevaarlijk om innerlijk zoiets te gebruiken. De homeopathie gebruikt uit nog niet open gebloeide bloemknoppen een essence tegen pijnlijke verlammingen, moeheid, slapeloosheid, geheugenzwakte en huiduitslag, hartkloppingen en verlamming van de ledematen.

Historie.

De ouden verstonden onder Rhododendron altijd Nerium oleander en niet de nu bekende Rhododendron.

Bij Ptolemaeus Chennus uit Alexandri vinden we een Rhododaphne die op het graf van Amycus gegroeid was, wie daarvan at zou een boks gevecht aangezegd worden. Het is dezelfde Amycus waarvan bij de laurier sprake was. Wat daar de laurier toegeschreven werd om de geest te verwarren en tot strijd te voeren werd hier over de oleander gezegd. Maar de vraag rijst, hoe oud is die variant en uit welke bron heeft hij ze afgeleid?

Het is evenwel niet onwaarschijnlijk dat de struik uit Klein-Azië en speciaal het Pontus gebied, het vaderland van gif en tegengif, naar Griekenland kwam. Daar leefde een volk, de Sanni, die honig had met verdovende kracht. De Pontische honig is bekend als zeer schadelijk. De oorzaak hiervan zou in de oleanderbloemen kunnen liggen waar alle wouden vol van waren, Plinius 21,23, ­45.

Bijbel.

Nog woekert het gewas in geheel Klein Azië aan de oevers en op de bergen. Meer naar het zuiden, in het Semitische gebied draagt het bij de Arabieren de zeker uit Grieks afgeleide namen difleh, defle of difna en om die reden is het gewas niet voor de kennismaking met de Grieken daar ingevoerd.

De oleander is de roos van de waterbeken. Het is een van de mooiste planten van de zuidelijke streken. Overal waar water is komt de roos van de waterbeken voor.

Ook in Israël langs de oevers van stromen en beken, de Jordaan vallei en de wadis van de berg Karmel.

Oorspronkelijk werd met de ‘Roos van Jericho’ wat anders bedoeld dan tegenwoordig. Jesus Sirach, 39: 17: ‘Hoort naar mij, gij, heilige kinderen! En wast op als de rozen aan de beekjes geplant’, of, naar andere vertaling: ‘En spruit uit, gelijk een roos die geplant is aan vloeiend water. ‘Boek der Wijsheid 2:8: ‘Laat ons kransen van jonge rozen dragen, eer zij verwelken.’. Deze ‘Rozen ‘bloeien in de lente, Jesu Sirach 50: 8, en zijn struiken die te Jericho gekweekt worden, Jezus Sirach 24: 14. Waarschijnlijk zullen daar de prachtige oleanders mee bedoeld zijn, Nerium oleander. Zijn bloemen lijken wel wat op een roos.

In het apocriefe boek 2 Esdras wordt geschreven,’ dus ging ik, gelijk hij mij zond, naar het veld, dat is genaamd Ardat, en daar zat ik neer tussen de bloemen’. (2 Esdras 9: 26) De plaatsnaam Ardat schijnt verwant te zijn met het Hebreeuwse woord voor de oleander, ardaf. In de Joodse oorlogen ‘van Flavius Josephus wordt ook melding gemaakt van een plaatsnaam die oleander betekent, het Arabische woord difta.

Folklore.

In een nederige hut in Spanje lag een meisje ziek van de koorts. Haar moeder had gedaan wat ze kon met haar smalle beurs, maar de patiënt herstelde niet. De moeder werd er wanhopig van, voelde zichzelf zo ziek en knielde op haar knieën en bad tot St. Jozef om hulp. Een schok van vreugde ging door haar heen toen ze haar hoofd ophief en zag dat de kamer in een roze gloed verlicht was die uit leek te stralen boven een figuur die zich over het venster heen boog, een man met een aardige uitdrukking. De vreemde plaatste een takje oleander op de borst van het meisje, roze en niet verwelkt alsof die vers in het paradijs geplukt was. Het licht verflauwde en toen de moeder over haar ogen wreef om de man helderder te zien en hem te danken voor zijn aanwezigheid, was de kamer leeg, behalve de patiënt en zij zelf. Maar ze zag dat het meisje in een kalme slaap lag, voor het eerst sinds haar ziekte. Ze boog haar hoofd met tranen van dankbaarheid. Het herstel was spoedig en van af die dag werd de oleander de bloem van St. Jozef genoemd.

Vermeerderen.

Neem in januari/maart (juli/augustus) 10cm lang topstek, het mag een beetje houtig zijn. Zitten er bloemknoppen in, haal die dan weg. Gebruik ook gezond blad, zonder schimmeldelen. Doop het ondereinde in 1% ibz groeistofpoeder, afkloppen. Planten in scherp zand in pot, aangieten, plastic erover heen en elke week even controleren op vochtigheid, droogte, schimmels. Laat het plastic er dan een paar uur af zodat het blad wat opdroogt en bedek het dan weer. Na enkele weken is het stek geworteld, in de winter vorstvrij houden. Verpotten in mei-juni, daarbij de wortels goed terug snijden. Zorg voor goede waterafvoer door scherven onder in de pot te leggen. Veel water geven en mest. In de zomer op een zeer warme plaats zetten, in de winter koel maar licht. Terug snoeien kan op het oude hout. Ze houden van zon en warmte met veel vocht aan de voet.

Of zaaien in maart bij 22 graden.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl