Cardamine

Dit zijn kleine een of meerjarige planten en meestal met bladstengels die op rijk land groeien.

150 soorten komen voor in de boreale of alpine gebieden waarvan 42 in Midden Europa.

Ze verschijnen met soms grote witte of purperen bloemen op betrekkelijk kleine plantjes in het voorjaar of zomer.

De bladeren kunnen verschillende vormen hebben, van heel klein tot middelgroot, van geveerd tot dubbel geveerd en vormen vaak een rozet, maar kunnen hiernaast ook afwisselend aan de stengel staan. De bladrand kan gaaf, getand of gezaagd zijn.

De plantenstengel mist stevigheid.

Zoals gebruikelijk bij kruisbloemigen, hebben de bloemen 4 kroonbladen en 4 kelkbladen. Deze zijn beiden niet vergroeid.

De vruchten worden gevormd door lange, dunne hauwen met 20-100 zaadjes.

Brassicaceae, kruisbloemenfamilie.

De eersten behoorden vroeger tot Dentaria.

Uit O. Thome, www.BioLib.de

=Cardamine bulbifera (L.) Crantz (bol dragend) (Dentaria bulbifera, L.)

Geveerde wortelbladeren met lang eivormige, spitse en gezaagde slippen, stengelbladen zijn geveerd, lancetvormige, getande slippen, de bovenste enkelvoudig en lancetvormig, gaafrandig tot zwak getand.

In de oksels van de bovenste bladeren zie je de violet/bruine bolletjes.

Dunne en opgerichte stengels.

Opstaande trosjes van lila kleurige bloemen met gekleurde kelkbladeren in april/juni.

Uit Midden en O. Europa, Kaukasus, wordt 30-60cm hoog.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) ‘Koraalkruid met bollen of klisters tussen de stelen heet in het Latijn Dentaria baccifera of Dentaria bulbifera en Varius Cordus noemt het Coralloides. De inwoners van Oostenrijk noemen het Weiss Sanickel en de warme moesvrouwen van datzelfde land noemen het Grimkraut.’

Bolletjeskers, Duits Zwiebel-Zahnwurz, Engels coralroot.

Uit J. Moninckx.

Cardamine heptaphylla (Villars), (zeven bladeren) Schultz (Dentaria pinnata Lamarck). (geveerd) Geveerde bladeren met lang lancetvormige en spitse, getande en aan de voet wigvormige blaadjes.

Opstaande stengels.

Los gevormde trosjes van licht lila bloempjes met groene kelkbladeren in april/juni

Uit Midden-Europa, wordt 30-50cm hoog.

Geveerd tandkruid, Engelse seven leaved tooth wort, Fieder-Zahnwurz, cardamine a sept folioles. Dodonaeus noemt het Dentaria met zeven bladeren.

Cardamine digitata Richards. (gevingerd) (Digitaria digitata) Handvormige en 5-7delige bladeren met ei/lancetvormige, spitse, getande tot ingesneden blaadjes met wigvormige voet, de bovenste meestal driedelig.

Opstaande stengels.

Trosjes van mooie purper/roze bloemen met gekleurde kelkbladeren in april/juni.

De bloemen lijken wel wat op die van de muurbloem.

De wortel kruipt onder de oppervlakte en bezit diverse ronde knobbels. Op het eind daarvan komen enkele bladeren en bij elk ervan ontstaat een kleine gekloofde bol die geplant weer tot een wortelstok uitgroeit.

Uit de Alpen, Jura en Pyreneeën wordt 25-40cm hoog.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘Deze kruiden worden tegenwoordig in het latijn Violae Dentariae genoemd.

Valerius Cordus noemt het Corallodes al of men Korael-viool zei om dat de wortel enigszins op het witte koraal lijkt.’

Engels coralwort, Duits Korallenwurz.

Dodonaeus (b) ‘Dan wij houden die liever onder de soorten van violen omdat ze daar van bloemen zeer op lijken en daarom hebben we het de naam Viola Dentaria eerst gegeven. Dit gewas heeft zijn naam Dentaria naar de wortels gekregen die de gedaante van tanden met haar knobbelachtige schubben schijnen te hebben.’

Dentaria komt van Latijn dens: tand, arius: achtig, het is een verwijzing naar de tandvormig geschubde wortelstok.

Tandkruid, Duitse Finger-Zahnkraut of Schuppenwurz, Frans dentaire, Culpeper noemt toothwort, tooth violet, dog-teeth en dentaria als een kruid van de Maan.

Dodonaeus ‘Degene die witte wortels heeft die op wit koraal lijken worden in Itali seguita Romana genoemd of cruydeken volght my nae. Deze soort wordt in Italie veel misbruikt door de lichte vrouwen die de wortels ervan in hun minnedranken doen waarmee ze de jonge mannen naar zich proberen te lokken ende te verleiden of op hun verliefd laten worden en vandaar is de Italiaanse naam gekomen seguita Romana al af men zei kruidje volg me na waar ze nog onbehoorlijke belezingen bij plegen te doen.’

Dodonaeus ‘Matthiolus rekent het onder de soorten van Solidanes en Symphyta, dat betekent wond helende kruiden. Ze worden als wondkruiden gebruikt en bij inwendige kwetsing van de borst en longen, ook breuken. De soort die Grimwurtz heet wordt zeer gezocht vanwege de wortels die in water gekookt worden en dat water wordt aan de kinderen gegeven die pijn in de buik hebben wat het verzacht en laat ophouden.’ Zie Dentaria enneaphyla. Richardson’s bittercress.

Uit Curtis botanical magazine.

Cardamine diphylla Wood (twee bladen) (Dentaria diphylla, Michx) is een mooie voorjaarsbloem van een 30cm hoog.

De wortel is verscheidene cm lang, vaak vertakt en sterk getand op de vele knopen.

De 2 stengelbladen zijn gelijk zijn aan de wortelbladen en staan dicht bij elkaar. Elk blad heeft 3 bladdelen die ovaal en wat getand zijn.

Bloembladen zijn wit van binnen en licht purper aan de buitenkant.

Uit N. Amerika.

Naam.

Peperwortel, Engelse broadleaf of two leaved toothwort, pepperroot, of two leaved coralroot, de wortel smaakt als waterkers. Ze worden in Amerika gegeten onder de naam crinkle root.

Uit J. Jacquin.

Cardamine enneaphyllos, Crantz. (negen bladeren) (Dentaria enneaphyla, L.) Blaadjes zijn ei/lancetvormig en spits, dubbel gezaagd

Opstaande stengels met kransen van 3delige bladeren.

Kleine hangende trosjes van geelachtige bloempjes die voor het grootste deel onder de bladeren zijn verborgen in april/juni.

Uit de Alpen, wordt 15-30cm hoog.

Naam.

Bergsanikel in Zwitserland, Duitse Quirlblttrige Zahnwurz, Neunblatt-Zahnwurz, Grimmwurz, weisse Haselwurz, weisser Scharnigl, Sanikel, Sanikl, wilder Senf, Engelse nine leaved tooth wort of drooping bittercress. La cardamine neuf folioles.

Uit it.wikipedia.org

Cardamine glandulosa Schmalh. (met klieren bezet) (=Dentaria glandulosa, W. & K.) (Cardamine glanduligera O. Schwarz.) Kort gesteelde tot zittende, 3delige bladeren met eivormige, spitse en ingesneden/gezaagde, gewimperde blaadjes.

Opstaande stengels die boven aan wat overhangen Kleine trosjes van purper/roze bloempjes in april/juni.

Uit Karpaten en Balkan, wordt 15-25cm hoog. Is beschreven in 1815.

Sommige soorten worden in rotstuinen gebruikt.

Dat zijn sterk groeiende planten met vlezige wortelstok en grote bladeren. Ze groeien gemakkelijk in humus houdende grond op vochtige tot half beschaduwde tot schaduwrijke plaatsen.

Vermeerderen door scheuren. Zaaien bij 5 graden. Carpathian toothwort.

Uit J. Kops, www.BioLib.de

=Cardamine amara, L. (bitter) Heeft de wortelbladen in een rozet staan.

De deelblaadjes zijn rond, 2-4 paren stengelbladen zijn hoekig en getand.

Knoppen zijn violet en de bloem wordt wit, soms tot violet, meestal kleuren ze paars door de meeldraden in april en mei.

Een plant van 10-40cm hoog met kantige bloemstengel die in moerassige plaatsen groeit

Is zeer bitter en adstringerend.

Uit Europa en W. Rusland.

Naam.

Bittere veldkers is de Engelse large flowered bitter cress, Duitse Bitterkressich, Bitteres Schaumkraut of Steinkressich, Frans cardamine amre. Fries bittere pinksterblom.

Uit J. Sowerby.

Cardamine flexuosa With. (heen en weer gebogen) is een eenjarige en soms tweejarige of overblijvende plant van 5-40cm hoog en vormt een bladrozet.

De stengel heeft 4-10 oneven geveerde bladeren met meestal 3-6 paar, 3-20mm lange gesteelde blaadjes die aan de bovenzijde verspreid behaard zijn. Onderste blaadjes zijn breed-eivormig tot rondachtig, terwijl de bovenste smaller van vorm zijn.

Bloeit met witte, 2,5-4mm grote bloemen in een tros met 6-25 bloemen van april tot augustus.

De vrucht is een 14-25mm lange rechtopstaande hauw.

Het is een plant van natte, voedselrijke grond in Eurazië en Noord-Amerika.

Naam.

Bosveldkers, Duits Wald-Schaumkraut, Engels woodland bittercress, wavy bitter-cress, Frans cardamine des bois.

Uit L. Watson.

=Cardamine hirsuta, L. (ruig behaard)

Geeft een duidelijk rozet. Bladen zijn geveerd en de deelblaadjes gesteeld en getand, die van de wortelbladen zijn rond en van de stengel zittend en smaller.

Peulen opgaand.

Eenjarig.

Komt vrij algemeen voor en het meest op zandgronden van Eurazië en N. Afrika.

Naam.

Kleine veldkers en Engelse hairy bitter cress, shot weed of lambճ cress. Ruderal-Schaumkraut, behaartes Schaumkraut, Viermnniges Schaumkraut of Vielstangel-Schaumkraut. Fries lytse pinksterblom.

Uit G. Oeder.

Cardamine impatiens, L. (ongeduldig) springzaad laat de zaden wegschieten.

Heeft lancetvormig en licht gesneden of soms gave blaadjes en kleine spitse oortjes aan het begin van de bladsteel.

Kleine witte bloemen komen in mei en juni.

Een eenjarige.

De plant komt bijna overal voor op vochtige beschaduwde plaatsen. Op gunstige plekken kunnen de bladeren, doordat ze vlak op de grond liggen, bladstek maken, dus nieuwe plantjes vormen die aan de onderkant van de bladeren groeien. Dan zijn ze ook te scheuren, dat doe je in maart. Zaai ze anders in april bij 15 graden.

Groeit in Eurazië.

Naam.

Springzaadveldkers, Engels narrow leaved bitter cress. Spring-Schaumkraut. Cardamine impatiente.

Uit; http://aquapicture.blogspot.nl/2011/09/japanese-cress-cardamine-lyrata-plant.html

Cardamine lyrata Bunge (liervormig ingesneden, het blad) Sterk groeiende waterplant.

Fris groene en licht golvende wat ronde blaadjes.

Bloeit in mei-juni.

Kan goed in een koud aquarium, niet boven 28 graden, met veel licht.

Chinese klimop komt uit China, Japan. Japanese cress, Chinese ivy.

Uit www.asianflora.com

Cardamine macrophylla, Willd. (grote bladeren) Lang gesteelde en grote bladeren met eivormige, spitse, gekartelde blaadjes.

Een sterk groeiende soort met opgerichte, kort behaarde stengels.

Flinke trossen van purper/roze bloemen in mei/juli.

Uit Siberië, wordt 40-60cm hoog. Is beschreven in 1824.

‘Albiflora’ heeft witte bloemen.

Large leaved cuckoo flower.

Uit O. Thome, www.BioLib.de

Cardamine pratensis, L. (van de weiden) De zittende bladen zijn geveerd en 4-6parig, de wortelbladen zijn rondachtig en getand, die van de stengel vrijwel gaaf.

Opstaande, ronde en holle stengels.

Bloemen zijn meestal zacht lila en meestal met donkerder nerven, soms zijn ze roze/wit en verbleken in de zon geheel tot wit. De bloem gaat met regen en tegen de avond hangen en dan verdwijnt de lichtpaarse kleur.

Dit is een van de mooiste weilandbloemen en wordt 30-40cm hoog.

Dit bladstek is ook een veel voorkomend verschijnsel bij de pinksterbloem, die met zijn trossen paars/witte bloemen in vochtige weilanden groeit. Wordt door het vee niet gegeten.

Uit Europa en W. Azië.

De gewone is subspecie pratensis en moeraspinksterbloem is subspecie dentata.

‘Albiflora’ heeft witte bloemen.

‘Grandiflora’ groeit hoger met grotere bladeren en grotere, wat donkerder bloemen.

‘Pleniflora’ heeft dubbele bloemen, hiertoe behoort onder andere de vorm ‘Lilacina’ die gewonnen is door Ladhams, kweker te Shirley, Engeland, met grote lila kleurige bloemen.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘In het Brabants is dit kruid koeckoecksbloeme genoemd, in het Hoogduits Gauchblum en in het Latijns Flos Cuculi.’ Koekoeksbloem, Duits Kuckucksblume en vandaar komt het Engelse cuckoo-flower of cuckow-flowers dat al vermeld werd in 1539, dit stamt van de botanistennaam flos cuculi. De koekoek heeft erop gespuugd, cuckoo spit: koekoekspog, dat is het schuim waarin de larven van een schuimcicade, Cicada spumaria, zich bevinden. Het zou ongeluk brengen om die gespuugde bloemen te plukken. ‘Coekocks‑bloemen (verschijnt gelijk met de komst van de koekoek) oock wel Kleyne Water‑kersse genoemt en werden met haer liefelijke bloemkens in menigte door de Boerinnen te koop gebracht’. Symbool van vaderlijke fout, door de verbinding met de koekoek.

Namen komen van het door opgebrachte schuim dat in de volkstaal Gauch of Kuckuksspeichel heet Gauchbloem, Gugelblumel, Gugelschecken, Zwitsers Guggerblume, Wiesenschaumkraut, Schaumkraut.

Dodonaeus (b) ‘Het heet in Brabant ook klein waterkersse en in Hoogduits Wilderkresz en Wisenkresz, in het Frans passerage suavage (zeer scherp) of ook Nasturtium aquaticum minus en in het Latijn Nasturtium aquatile alterum. Het is een medesoort van de waterkers en mag Sisymbrium alterum minus heten,’

De middeleeuwse namen Cardanum en Nasturtium omvatten alle kresachtige planten

Cardamine is afgeleid van het Griekse kardamin of kardamon, κάρδαμων (krdamon). Het woord is ontleend van kardia: het hart, en damao: temperen en was vroeger de naam voor het kruid amomon die het hart: kardia, sterkt.

‘De kleinmoedige en bange mensen plegen in oude tijden te gebieden Kersse te eten om hun wat moed en hartigheid te geven en, als sommige zeggen, de Kers is Cardamum geheten omdat ze het leven en de kracht van het hart bewaart.’ (Kardemom was de naam voor de orintaalse kers Erucaria aleppica (uit Aleppo). De specerij kardemom draagt dezelfde naam.) Lobel: ‘De kers is van de Grieken Cardamon genoemd geweest omdat ze gelijk de mosterd door de grote scherpte de mond en neusgaten trekt want die scherpe uien eten of met het vlees veel mosterd plegen de neusgaten te fronsen of knipogend toe te trekken. Nochtans meent men dat Cardamum is geheten omdat het leven en kracht van het hart bewaart en voornamelijk van de Perzen en die van Lacedaemonië bij die dit kruid eertijds een excellente saus is geweest want de jongeren van Sparta plegen met hun brood geen andere toespijs te eten dan kers gelijk men mag lezen in Xenophon, Plutarchus en Tusculanen van Cicero. Maar tegenwoordig wordt ze zeer veel gebruikt in salade en in de medicijnen en is een zeer goed bekend kruid dat onder het gewone volk cresson en kers genoemd wordt dat omdat het de mogelijke zeer grote hitte van de zomer en de zeer grote koude des winters versmaadt en altijd groeit en vermenigvuldigt zodat het van de Fransen ook wordt geheten cresson’Alenois, ab alendo’, dat is opvoeden.

Gewone veldkers, Duitse Wiesenkresse, Frans cresson de pres of cardamine, Engels bitter cress, Italiaans cardamindo en voor kers of cres zie Lepidium.

Meer dan een grote kleu­renrijkdom hebben de vele plaatselijke namen deze plant beroemd gemaakt. Pinksterbloem, Duits Pfingstblume, Pingsterblome, naar de bloeitijd, Engelse mayflower, vergelijk Duitse Maiblume, Maeiblom.

(d) In het noorden naar de tijd van het komen van de Spreen: spreeuw, Spreenblume en ooievaar, Storkeblome of Storchblume, de kievit, Kiewitsblome, onze kievitsbloem of koekoek, Gukguksblume en naar de kleur Fleischblume.

(e) Waterviool of engeltjes vanwege de aarige bloemen, in Z. Limburg Lieve Heeren handje en in Z. Holland wel veldseringen. Duits verder, Kasblume, Molkeblume, Hannotterblom, Flachsblume, Harnsamen, Speckblume, Quartblume, Alte Weiber, Griesblumel, Zwitsers Bettsacher, Sachere en Schissgelke.

(f) De plant heeft onverklaarbare gebruiken in sommige delen van Frankrijk en heet bran de Judas: Judasdrek. In meiboeketten gold het als ongelukkig en vernietigend en mag daar niet gebruikt worden, zie de Engelse naam pick folly. In Wenen was het de favoriete bloem van adders en diegene die ze plukte zou gebeten worden voor het jaar om was.

(g) In Duitsland was het een Donnerblume: een donder en storm bloem, zo ook in Frankrijk, fleur de tonnerre en ook hier moest je het kruid niet plukken of in huis brengen als angst voor storm en dat het huis getroffen zou worden door bliksem. Het kruid bezit voor de midzomer de grootste kracht. Een kruid van de maan.

(h) Wel werd het gebruikt in liefdesverklaringen en dit door het afplukken van de bladen. Engelse bread and milk, vergelijk Franse pain-au-lait, milky maidens en Duitse Milchblume, de witte bloemen.

(i) Na de depressieve, bloemloze winter verheugt ons de helderheid van het landschap waarin een blok kleuren oplicht. Zelfs de lichtste kleur do paint the meadows with delight. Die naam werd gebruikt door Shakespeare in Ves ‘s song en Love ‘s labour Lost. In het Engels wordt het wel lady ‘ smock: vrouwenhemd, genoemd. Ze zijn Shakespeareՠs lady ‘s smocks all silver-white that paint de meadows with delight.

De Engelse naam smock is een bloem die geassocieerd was met Engelse melkmeiden. De naam stamt van oud-Engels lustmoce, lust: seksueel verlangen, dat gewoon­lijk als smicke of smick-smock gebruikt wordt, wat amoureuze woorden. De gebruiken waren net als bij ons een slip. Of dat de lady ’s smock ‘s in vroegere dagen als het linnen lag te bleken, kleurden ze de wei met verheerlijking.

Gerard beschreef de ‘Ladie smockes ‘die moest het landwoord al verchristelijken. Shakespeare nam dit een jaar later na Gerard’ s publicatie over in 1598. Hoewel ze alle twee de plant wit noemden terwijl die meestal roze is met witte blos.

De pinksterbloem lijkt op een vrouwelijk nachthemd die gebleekt wordt in de zon op het bleekveld. Shakespeare meldt dat ook in hetzelfde verhaal:

‘Then turtles tread, and rooks, and daws

And maidens bleach their summer smocks.’

Het is gemakkelijk aan te nemen dat hij zo’n veld zag in het voorjaar en dit uitdrukte in woorden, net als een schilder het uitdrukt door dit op linnen te zetten.

(Waarschijnlijk hebben de meeste commentators alleen aan amoureuze woorden en verbindingen gedacht. Smock, oud-Engels smoc smock-frock: is een vrouwenkleed. Het woord is verbonden met oud-Noors smokkr en oud-Hoogduits smoccho, wat verbonden wordt met oud-Engels smugan: inkruipen evenals oud-Noors smjuga en betekent in een kleed kruipen door die over je hoofd te trekken. Dit zie je ook in Litouws smukti: naar beneden trekken en oud-Slavisch mucati: krui­pen)

Lady’s smock was een van de relicten die St. Helena gevonden zou hebben in de grot te Bethlehem: ‘And the clothes that our lord ihesu crsit was wouden yn, and our lady smok, and all thes thyngys oure lady had forgete behynde her whan sche gede oute of that place in to Egipt’. Een vertaling van John Hilderheims, een vermelding van de Drie Koningen uit de 14^de eeuw. Hij gaat verder dat de relicten geplaatst waren in St. Sophia in Byzantium, later door Karel de Grote naar Aix-la Chapelle zijn gebracht.

Gebruik.

(Dodonaeus) ‘Daar koekoeksbloemen veel in de weiden groeien daar geven de koeien zeer goede melk waar zeer goede vette en smakelijke boter van komt.’

Veldkers of kres is scherp van smaak en werd wel gebruikt tegen scheurbuik. Door die aangename scherpte werd het wel gebruikt als toekruid om de spijzen wat hartiger te maken en zo in salades verwerkt. Het blad bevat veel vitamine C. en werd zoals stimulerend middel gebruikt.

Uit; http://www.hessenhof.nl/al/c046.html

Cardamine quinquefolia. (vijf bladeren) mooie bodembedekker.

Bloeit met grote roze bloemen van april tot juni.

Wordt 15-30cm hoog.

Uit; https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cardamine_resedifolia_Atlas_Alpenflora.jpg

Cardamine resedifolia L. (met blad als Reseda) overblijvende plant van 15cm hoog.

Wortelrozet met spatelvormig tot oneven geveerde bladeren.

Witte kelkvormige bloemen in een bloemtros van mart tot april.

Groeit in midden tot zuid Europa.

Resedabladige veldkers, Resedablattriges Schuamkraut, mignnette leaved bittercress, Cardamine a feuilles de reseda.

Cardamine trifolia L, (driebladig) is een meerjarige kruidachtige plant van 20-30cm.

Door korte uitlopers wordt het een bladtapijt.

Is door zijn driebladige bladeren te herkennen, in de winter blijven ze groen.

Witte bloemen in trossen, maart, juni.

Groeit in de Alpen, Oostenrijk.

Driebladige veldkers, Duits Kleeblatt-Schaumkraut, Kleebltatriges Schaumkraut, three leaved cuckoo flower.

Uit; http://plantillustrations.org/species.php?id_species=194784

Cardamine waldsteinii (Frans Adam, Hertog van Waldstein-Wartenburg, 1759-1823)

Geeft grote witte bloemen in april-mei.

Wordt 20-30cm hoog.

Groeit graag in wat schaduw, voorjaarsplant.

Winterhard.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl