Eranthis

Uit O. Thome, www.BioLib.de.

De namen Cammarum van Hill uit 1756 en Helleboroides van Adanson in 1763 zijn ouder, maar Eranthis van Salisbury uit 1807 behoort tot de nomina conservanda Wetenschappelijk werd het geslacht eerst in 1807 door de Engelse botanist Richard Anthony Salisbury beschreven. Eigenlijk heette hij Richard Markham, 2 mei 1761 geboren in Leeds en overleden op 23 maart 1829 in Londen, botanische naam ‘salisb. ‘tegenstander van het systeem van Linnaeus.

Dit geslacht omvat lage en meerjarige kruiden met bolachtige wortels, 10-15cm. Bladeren zijn palmachtig verdeeld, blad zittend, juist beneden de grote gele bloem.

Er komen ongeveer 8 soorten voor in Europa en Azië.

Het zijn allemaal voorjaarsbloeiers die de donkere tijd verlichten met hun heldere kleuren.

Alle delen van de plant zijn giftig, ze bevatten een stof die het hart raakt.

Ranunculaceae, ranonkelfamilie.

Eranthis hyemalis, Salisb. (behorende tot de winter) (Helleborus hyemalis L.) De heldere gekleurde wortelbladeren zijn lang gesteeld, rond/niervormig en driedelig, de slippen diep gespleten en lijnvormig, bladeren verschijnen na de bloei.

Korte stengels eindigen in 1 bloem.

De gele bloempjes zijn alleenstaand, het honignapje is hierin duidelijk te zien, 5-8 langwerpige, bloembladachtige en donkergele kelkbladeren, vlak onder de bloem een omwindsel van donkergroen, 5-8 lijnvormige blaadjes in februari/maart. Tijdens het bloeien zien we de bloemstengels en bloem groter worden, je ziet ze helderder en meer zichtbaar worden. Tijdens de bloei zie je de eerste bijenvluchten.

Na het rijpen van de zaden sterven de planten.

De korte zwarte en onregelmatig gevormde knol, eigenlijk is het meer een wortelstok, werd vroeger wel als winternieswortel gebruikt.

Zorgt zelf voor uitzaai waardoor er in de loop der tijd steeds meer bloemen verschijnen. Het mooist is het gewasje ook in massa-effect.

In zijn natuurlijke groeiplaats groeit het in lommerrijke wouden en vochtige plaatsen van centraal en zuid Europa tot aan Irak en wordt 10-15cm hoog. Is beschreven in 1596.

Uit www.burford.co.uk

Eranthis cilicica, Schott. & Kotschy. (uit Cilicië, Klein Azië) Het blad is bronsachtig en meer ingesneden dan de volgende.

De Cilische winterakoniet bloeit een paar weken later, omstreeks februari/maart, met diep gele bloemen. De bloemen zijn wat kleiner, maar wel geler dan de volgende, verschilt door de lage vorm en de 25-40 omwindselslippen.

Uit Klein Azië, wordt 5cm hoog. Is beschreven in 1900.

=Eranthis x tubergenii Hoog. = kruising van fa C. G. van Tubergen uit Haarlem met hyemalis x cilica en verschilt door grotere bloemen met donkergele en ruim 2cm lange en ca. 1cm brede kelkbladeren. Groeit meer in pollen dan hyemalis en vormt geen zaad waardoor de bloeitijd veel langer is in februari/maart. ‘Guinea Gold.’

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a)’Het groeit op sommige bergen of heuvels niet ver van Padua zoals de zeer naarstige P. Pena en M. Lobel betuigen. Omdat het zo vroeg bloeit is dit gewas hier te lande winter wolfswortel genoemd, op het Latijns Aconitum hiemale sive hibernum. Dat het een soort van Aconitum is wijst de gedaante van de bladeren en hauwen en bovendien ook de schadelijke kracht van dit gewas voldoende uit en daarom zal men het tot verschil van hetgeen dat in het voorgaande kapittel beschreven is in het Latijn Aconitum luteum minus of ook Aconitum Lycoctonum minus en Aconitum luteum parvum mogen noemen, dat is kleine gele wolfswortel. (grote is Aconitum lycoctonum) Het heeft grote gelijkenis, zo het schijnt, met het Aconitum dat Theophrastus in zijn 9^de boek beschrijft. Dan de woorden van Theophrastus aangaande dit kruid luiden aldus: ‘Aconitum groeit in Kreta en Zanti, zo men zegt, maar het meeste en beste groeit in Heraclea van Pontus, het heeft bladeren als hanenvoet, de wortel is van gedaante en kleur een noot gelijk en in deze wortel schuilt die dodelijke kracht, maar het blad en de vrucht of bloem doen geen kwaad zo men voor zeker houdt. Dan de vrucht is als van een kruid en niet als van een heester. Maar het is een kort kruid dat niets overvloedig of aangroeiend heeft. Het groeit in de voor vermelde landen alleszins en niet alleen in Aconae, daar dit kruid de naam Aconitum naar voert en dat Acone is een plaats of wijk van het landschap Periandyni (sommige veranderen dat woord in Maryandyni) Dan het groeit het allerliefst op steenachtige en rotsige gewesten. De schapen, noch ook enig ander vee of gedierte zullen daarvan niet weiden of eten.’ Lobel noemt dit gewas klein winters geel Aconitum en in het Latijn Aconitum hiemale Belgarum of ook Aconitum Batrachiodes elleboraceum en Aconitum minus Theophrastij, anders Ranunculus monophyllos en dat meer is Anemone Bononiensi.’

De winterakoniet bloeit zo gauw als de vorst uit de grond is. Hiemale is winter. Aconiet omdat het blad zoveel lijkt op dat van de monnikskap, Aconitum, Franse eranthe d’hiver en aconite des Hollandais, Engels winter-aconite of winter wolfճ bane, Duits Winterling. De eerste vermelding van deze vroegbloem of vroegeling was in het Kreutterbuch van J. Kentmann uit 1563 waar het gel anemone genoemd wordt.

(b) Eranthis, dit woord komt van het Griekse er: wat voorjaar betekent en anthos: een bloem, dus een voorjaarsbloem.

(c) De stervormige bloem verschijnt vroeg, Duits Winterstern, Winterblume en Winterling.

(d) Is nauw verwant met Helleborus en wordt wel gele Helleborus genoemd, Frans hellebore dըiver, ellebore dըiver: winterhelleborus, Engelse winter-hellebore.

(e) In Friesland komt de naam Aytty blomke voor. Dit omdat het vroeger groeide op de state Aytta bij Swichem in Friesland. Het is een van die mooie stinzeplanten.

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus) ‘Van aard en krachten is dit kruid zeer schadelijk en gauw dodelijk, zo men alleszins gelooft en zodanig als Theophrastus zijn Aconitum ook met duidelijke woorden betuigt te wezen op die manier dat alle onredelijke dieren door hun eigen aard het schuwen en dat nimmermeer smaken zullen, als gezegd is: en zelfs, zegt hij, de remedie of tegenmiddel van dit gewas is noch van niemand gevonden geweest. Dit kruid is ook zeer schadelijk net zoals alle soorten van wolfswortel. Dan sommige kwade mensen kunnen dit zo bereiden dat als ze dat ingegeven hebben weten wanneer dat werkt en de mens ombrengen zal op zo’n manier dat het soms zo lang in het lijf blijft eer het zijn kwaad openbaart zodat alle krachten van het lichaam en vooral van het hart overwonnen zijn eer men gewaar wordt dat men vergif ingenomen heeft en dan plag alle tegenbaat tevergeefs gebruikt te worden. Dan het beste dat men daartoe doen kan is als men weet dat iemand deze dingen ingenomen heeft en hem gestaalde wijn te drinken geeft nadat hij goed gebraakt zal hebben door olie of enige zeer vette dingen. Andere prijzen de Lapis Bezoar boven alles en andere Castorium, andere gewone teriakel. Maar als men te lang vertoeft baat dit al te dikwijls niet zodat de mens in het kort sterven moet of al kwellend vergaat zonder enige lafenis of verbetering te voelen. Wat van meest alle geslachten van wolfswortel waar is.’

Planten.

Zo het plantje de schaduwwouden bemint moet het hier ook groeien op half beschaduwde plaatsen. Op de plaatsen waar het groeit moet je wel een merkteken zetten, want in de zomer is er niets meer van te zien en zou je het kunnen beschadigen bij het tuinwerk. De bloemen worden door de wind en hommels bestoven zodat er zelfs onder slechte omstandigheden zaad gevormd wordt. Een prima plant voor verwildering.

Bij het planten in oktober/november zet je de ronde knolletjes een 6-8cm. uit elkaar en 4-5cm. diep. Ze kunnen zich goed uitzaaien en verwilderen. Samen met Galanthus geven ze veel voldoening. Het eerste jaar zie je nog niet veel winterakonietjes, maar dat worden er alle jaren meer. De gerooide knolletjes zijn gevoelig voor uitdrogen.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl