Heliotropium

Uit Redoute.

Een geslacht van populaire planten die geprezen worden om hun bloemen en geur.

Meer dan 250 soorten komen voor in de warmere streken van de wereld.

De meeste zijn eenjarige.

Kruiden, zelden struiken met kleine bloemen in eindstandige, gevorkte en vaak schermachtige groepen.

Afwisselend staande en gerimpelde bladeren.

Boraginaceae, ruwbladige, Heliotroop klasse.

=Heliotropium arborescens, L. (boomachtig) (Heliotropium peruvianum, L.) (uit Peru)

Heeft een houtige stam en kan een paar meter hoog worden.

Het zonnekruid komt met een opgaande, harige stengel van een 30cm hoogte of meer, die verdeelt zichzelf vrijwel van de bodem af aan in kleine takjes.

Op het eind van elk takje groeien smalle gerimpelde bladen, wat wit en harig.

Aan de top hiervan komen kleine violette bloemen, zelfs het blad wordt wel eens donker gekleurd. Een kruid van de Zon en een goede. Wordt bezocht door veel vlinders, bijen en hommels.

Is in 1757 beschreven, uit Peru.

De arborescens is boomachtig maar wordt hier gekweekt als een eenjarige potplant. ‘Marine.’ is 40cm. met grote bloemschermen en donker blad.

Naam, etymologie.

Tuinheliotroop, Duitse Heliotrop, Franse heliotrope du Perou, Vanilleblume, Sonnewende, Engelse Peruvian heliotrope of cherry pie flower, ook wel vanille-heliotroop naar de vanilleachtig ruikende bloemen.

De Chileense bruid van de zon is uit Peru gehaald door Jussieu en naar Parijs gebracht waar het verwelkomd werd door de Parijse vrouwen die de plant met enthousiasme inhaalden en het in de duurste vazen staken. Ze noemden het la herbe dաmour, alle boeketten waar hun lieveling niet instond ontvingen ze met onverschilligheid. Van Frankrijk uit, fleur des dames, uit kwam deze liefdesbloem gauw naar andere Europese landen, de faithful devoted love.

Gebruik.

Uit de bloemen van de vanille-heliotroop bereidt men in Frankrijk een essence voor de parfumerie. De bloemen staan in tuilen licht paars tot blauw waaruit een verrukkelijke vanillegeur opstijgt die de plant populair maakte.

Uit J. Saint-Hilaire.

Heliotropium europaeum, L. (Europees) een eenjarige kruidachtige plant van 5-35cm.

Heldergroene stengel is meestal van de grond af aan vertakt.

De 0,5-2,5cm lange gesteelde afwisselend geplaatste bladeren zijn elliptisch tot spatelig en net als de rest van de plant week en wit behaard.

Bloemen van 3-4mm lang hebben een doorsnede van 2-5mm, wit tot blauwachtig wit en soms wat geel, juni-september. Geuren niet.

Groeien in warmere gebieden, M. Zee.

Uit Dodonaeus. De eerste soort van grote Heliotropium richt zichzelf met een rond steeltje op wat harig en witachtig is en in andere takjes verdeeld, de bladeren zijn breedachtig, nochtans langer dan breder als die van Ocymum of Basilicon, maar witter, ruwer en ook wat harig, de bloempjes zijn wit en regelmatig gevoegd vervolgens voortkomende en bezetten de steeltjes of takjes die zichzelf op hun toppen of uiterste wat rond omkrommen of vlechten als de staart van een schorpioen, de wortel is dun, maar hard en houtachtig.

Uit Z. Europa is beschreven in 1562.

Naam, etymologie.

(Dodonaeus) (a) ‘De Grieken noemen dit kruid Heliotropion mega, in het Latijn noemt men het ook zo, Heliotropium. Het eerste geslacht mag men groot Heliotropion noemen. Voorts zo heeft ook dit kruid zijn naam Heliotropion gekregen niet omdat het zichzelf naar de zonschijn keert, maar ook omdat het omtrent de eerste dag van de zomer bloeit, dat is wanneer de zon, verste van de Equatoriaal vertrokken of gescheiden is zijn keer er weer naar neemt, want de zon wordt in het Grieks Helios genoemd en de keer of omdraaiing die de zon op de eerste dag van de zomer doet noemen ze Trope. Zodat Heliotropium zoveel betekent als zonnewende, zonnekeer of hetgeen dat zich naar het keren van de zon voegt.’

Heliotropium, van het Griekse helios: de zon, en trope: draaien, het is een verwijzing naar het draaien van de bloemtak. Zo werd deze soort door de Jussieu genoemd naar de sterksprekende eigenschap van sommige var. om zich naar de zon te keren. Die eigenschap wordt Heliotropisme genoemd en zou hierdoor verklaard worden dat de schaduwkant sneller groeit dan de zonkant, iets wat zich bij meer planten voordoet, behalve bij klimop die tegenovergesteld werkt.’

Het werd al beschreven door A. Magnus 1193-1280. Een latere Leidse uitgave van hem verhaalt over deze plant: ‘Haar bladeren wenden zich naar de zon, of het zijn haar bloemen die het doen of zij opent de bloemen als de zon schijnt.’ Het zonnekruid wordt bij ons heliotroop genoemd en bij de Engelsen heliotrope, bij de Fransen ook.

Dodonaeus (b) ‘Maar sommige geven dat een andere naam die meer naar het Grieks Heliotropion komt, te weten zonnewende wat ook zoveel zegt als Tournesol. Die van Kreta noemen het Heliocrota getuigt Bellonius. Het groeit veel in Spanje waar ze dat Tornesol Bobo of Tornesol Bovo noemen.’

Verder girasol, van Italiaans girasole, van Latijn gyrare: draaien, en sol: de zon. Zonnewende omdat ze de bloemen naar de zon keert of omdat ze in de zon de bloem opent, of omdat ze bloeit in de tijd van de zonnewende. De ouden omvatten onder de naam heliotroop vele planten. Duitse Europische Sonnenwende, blum, -wirbel en Engelse turnsole. Dit laatste woord komt van oud-Frans tournesol en dit van Italiaans tornasole en dit van Latijn tornare: wat draaien en zon betekent.

Dodonaeus ‘De Grieken noemen dit ook Scorpiuros, in het Latijn noemt men het ook zo, te weten Scorpiuros. Ruellius zegt dat sommige kruideniers het Herba Cancri plegen te noemen, dat is in het Nederduits kreeftkruid. Hetzelfde kruid heet Scorpiuros, dat is schorpioenenstaart. Groot Heliotropium is van sommige in het Nederduits kreeftkruid genoemd om de gedaante van de bloemen die aan het uiterste van de stelen gekromd en omgebogen staan als staartjes van kreeften of schorpioenen en zijn vol klein groen zaad, langwerpig en lijken op dat van hirsծ Duitse Skorpionschwanz, Krebsblumen. Lobel; in Engels scorpions tayle. In de apotheken Verrucaria Scorpioides.

Dodonaeus (d) ‘Sommige noemen het ook Verrucaria, dat is wrattenkruid.’

Frans herbe aux vernes, herbe aux verrues: wrattenkruid, Duitse Warzekraut.

(e) Franse herbe au cancer: kankerkruid, middel daartegen, het oude sonnewende kanckerkruyd.

(f) Oude Duitse namen zijn; Godeskraut en Kuaug.

Ovidius Metam. IV, v. 265, vert. Vondel:

‘Haer voeten, zeght men dat in dաerde hechten bleven

De blaeuwe verf verkeert ten deele na haer leven

In zeker bloedloos kruit, en blijft noch rood geverft

En een viool gelick bedektze, daerze sterft

De rooden roozemont: en schoon de taeie wortel

De beenen vasthoude, en hier tegens woele en sportel

De zon toe, en volhardt in haren minneplicht.’

Vondel, De Heerlijckheyd van Salomon;

‘Een hoed geweven van bloemen die wel verwaaien

Citroenen, aren, en Clytjen (Clytie, zonnebloem) die steeds draaien.’

Legende.

In India plaats men alle kruiden onder de bescherming van Mitra, de zon, en vele van hun namen zijn naar deze licht bren­ger genoemd. In Griekenland heeft de zonnegod god Apollo de kennis van alle kruiden. Clytia verloor haar hart aan Apollo maar werd door hem genegeerd, hij ging met prinses Leukothea om. Clytia vertelde die verhouding aan de koning, die kwaad op het gedrag van zijn dochter, haar levend begroef. Apollo keerde terug naar de hemel en keek niet naar de ongelukkige Clytia om, die bitter huilde om haar gedrag en op de grond viel en daar negen dagen lang lag te wachten op de komst van Apollo en op een blik van medelijden hoopte. De goden zagen haar berouw en veranderden haar in de heliotroop. Ze ligt nog in de lengte op de aarde en kijkt naar de hemel met een halfgeopend oog alsof ze wacht op vergiffenis.

Ze werd door de goden in een plant veranderd, een plant met een bloem die op de lichte viool lijkt, een plant met hangend hoofd die zoete tranen huilt in de dauw en naar de zon, waar ze van houdt, haar hoofd wendt. (Waarschijnlijk wordt op de wegwarte, Cichorium, gedoeld)

Gebruik.

Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus) ‘Heliotropium met wijn ingenomen of ook opgelegd geneest de steken van de schorpioenen.

Vier korrels van het zaad met wijn ingenomen voor het aankomen van de vierdaagse malariakoortsen laten ze gans achterblijven als sommige geloven en waar Dioscorides van vermaant. Dezelfde geloven ook dat drie greinen of korrels van dat voornoemde zaad van Heliotropium de driedaagse malariakoortsen genezen, ook als boven met wijn voor het aankomen van de koortsen innemen. Plinius vertelt, dat de Magi of wijzen van Oriënt plegen te gebieden dat diegene die de vierdaagse malariakoorts hebben dit kruid viermaal aan hun lijf binden zouden, die de driedaagse malariakoorts hebben dat driemaal zouden doen met hun eigen handen.

Het zaad van groot zonnewende is zeer goed zoals ook is de gehele plant tegen de wratten en alle harde zwellen en voorts etende zweren. Want sommige plegen dat zaad te stoten en op de wratten, knobbeltjes aan de aars of diergelijke aanwassen en rode puistjes te leggen om die te verdrogen.

De bladeren gestampt en op den buik gelegd kan de vrouwen hun maandstonden laten krijgen en de vrucht afdrijven. Als men van dit kruid zoveel als men in een hand doen of omvatten kan in water kookt en dat water drinkt jaagt het de slijmachtige en ook de galachtige vochtigheid des lichaam (in het Latijn bilis en pituitia) van onderaf en strekt voor een goed purgatief.

Men moet dit kruid niet teveel gebruiken in bevruchte vrouwen of diegene die graag ontvangen zouden want het laat niet alleen misvallen, maar alleen al aangebonden belet het ontvangen van de vrucht.’ Het werkt blijkbaar op de voortplantingsorganen.

Folklore.

Dit kruid heeft wonderbare krachten.’

‘Indien men het in de maand augustus plukt, als de zon in het teken van den Leeuw staat en men het in een laurierblad, met een wolfstand over zich draagt, kan niemand van de drager kwaadspreken, noch hem door boosaardige woorden schaden en iedereen zal hem goede dingen toezeggen. Wie het Գ nachts onder zijn hoofd legt, zal zien en kennen de dief die hem wil bestelen, en indien men het in een kerk legt, kunnen de vrouwen, die hun echttrouw verbroken hebben, niet uit de tempel, zolang het erin blijft ‘ende dat is lest beproeft ende warachtigtich bevonden.’ Daarom zijn de kerken dus zo leeg.

Geoffry de Rudel, een 12^deeeuwse troubadour uit de Provence, was verliefd op de Hertogin van Tripoli, een lady die hij nog nooit had gezien. Hij reisde om die schoonheid te zoeken en droeg een zonnebloem als herkenningsteken. Zoals de zonnebloem altijd zijn hoofd naar de zon richt, zo richtte Rudel zijn gezicht naar zijn geliefde. Na vele avonturen werd hij ziek en stierf in Tripoli, maar niet voordat hij het gezicht van zijn onbekende liefde kon zien.

Planten.

De in grote platte schermen geplaatste bloempjes met een fraai intense kleur nodigt uit te combineren met het geel van Calceolaria, het oranje van de afrikaan en het roze van petunia.

Vermeerderen door zaad, kan ook gestekt worden.

Zaaien met 20 graden, zaad kiemt onregelmatig.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/