Pedicularis

Uit Krauss, www.BioLib.de,

Kruiden, meestal meerjarig die soms gekweekt worden vanwege de opvallende bloemen en fijn ingesneden blad.

Het zijn groene op wortels parasiterende planten.

Meestal opgaand en zelden een- of tweejarig.

Bladeren staan afwisselend of in kransen, soms tegenovergesteld, Het blad is 1 tot vele malen geveerd. Bloemen zijn er in purper, rood en roze kleurig tot wit in voorjaar en zomer en staan meestal in een eindstandige aar.

Het geslacht komt met 350-600 soorten komen in de nattere Noordelijke gematigde zone voor en Z. Amerika.

Stammen waarschijnlijk uit zuidoost Azië, alleen in China komen er al meer dan 352 soorten voor. Ze hebben zich voor de laatste ijstijd over de Alpen verspreid.

Scrophulariaceae, helmkruidfamilie.

=Pedicularis palustris, L. (van het moeras)

Bladen zijn geveerd en de deelblaadjes ovaal, stomp en gelobd.

Stengels alleenstaand, opgaand en vertakt tot 45cm, vaak wat purperachtig getint.

Groeit en bloeit op vochtige gronden met licht purper/rode bloemen, van juni tot september.

Het is een n-, twee- of meerjarige.

Kartelblad is een half parasiet en komt vooral voor op grassen in Europa tot Oeral.

Naam, etymologie.

(a) Pedicularis komt van het Latijn pediculus: een luis, naar het verondersteld effect als schapen het eten. Het zou kunnen betekenen dat gedroogde planten die in het hooi voorkomen aan het vee luizen zouden geven, of doordat het vee tekort aan voedsel krijgt, op plaatsen waar deze plant groeit, zodat ze zo vatbaarder zouden zijn voor luizen.

In tegenstelling hiermee werd ook verondersteld dat deze plant een middel zou bevatten tegen luizen, wat uitwendig gebruikt zou afkooksel om huisdieren van ongedierte te zuiveren. In de 16^de eeuw vindt men bij Bock en Clusius voor meerdere soorten de naam Pedicularis of Pedicularia, van Latijn pediculus: hoofdluis. Bock schrijft dat dit kruid kwaad doet aan vee omdat die onder de luizen komen. Door anderen omdat er zoveel luizen op de bladeren zitten dat ‘hij vies van zichzelve is.’ Engelse lousewort, een vertaling van Duitse Lauskraut, Lusskraut en Nederlandse luiskruid, Franse pediculaire des marais en herbe aux poux: vlooienkruid, Deens luusurt.

De Romeinen noemden een plant om de werking tegen ongedierte pedicularia. (pediculus: luis)

werd. Het vee zou daar naar luizen krijgen (dus ziek worden door die vochtige weide) Maar het luizenmiddel van de middeleeuwen was Delphinium staphisagria die ook Pedicularis genoemd werd. Zo heeft deze plant krachten toebedeeld gekregen die niet van hem zijn

(b) Hahnekamm heet het Ostfriesland, Hanekopp, in Engels werd het rattle, of naar het ratelen van de zaden in de droge capsule, zie Rhinanthus.

Roode schartelen, roode horde, Duits Rodel, Sumpfrodel, vanwege de rode of rood getekende bloemkroon, Klap, Roter Klasser.

(d) IJzerhorde, Duits Iserhart, Iserrad.

(e) Kartelblad, heet zo omdat het blad gekroesd is, honger-, fistelkruid.

(f) Berooft het land als half parasiet, Wiesenwolf, Wolfskraut, verder Doofkletter, Stiefeln, Suugtidjen, Zizlsauga.

Italiaans pidocchiera, Spaans gallarito.

Uit www.luontokuvateskonen.com

Pedicularis rostratocapitata, (L.) Crantz. (snavelvormig hoofd) uit Zwitserland is in 1819 beschreven.

Plant van 10cm hoog met purperen bloemen in juni.

Einhaken in Tirol. Kopfiges Lusekraut. Pediculaire, herbe-aux-poux.

Uit Krauss, www.BioLib.de,

Pedicularis sylvatica, L. (uit մ bos) Bladen zijn geveerd en de deelblaadjes gelobd.

Stengel zijn vertakt aan de basis en opgaand, twijgen zijn lang, spreidend en kruipend, liggen meer over de grond.

De bloem is lichter van kleur, meer rozerood tot wit in juni tot augustus.

Twee- tot meerjarige van 20cm hoog.

Is veel lager dan voorgaande en komt voor op vochtige heide en weidegrond van Europa.

Naam.

Boskartelblad, Fries heiderinkelbel, Engelse pasture lousewort en red rattle, Duits Wald-Lusekraut, Braunrodel en Hundskott in Slezie, Frans pdiculaire des bois.

Uit J. Sturm, www.BioLib.de.

Pedicularis sceptrum‑carolinum, L. de Karels-scepter is zo genoemd naar Koning Karel XII van Zweden na zijn overwinning bij de slag van Narva en de oversteek van de westelijke Dvina. Is afkomstig uit Zweden en in 1793 beschreven.

Dit is een reus onder hen.

Met witachtig gele bloemen wordt de anderhalf tot twee meter hoge stengel getooid.

Geveerde bladeren van 30cm lang.

Naam.

Karels-scepter is door Linnaeus ontdekt en naar de grote Koning Knut XII genoemd omdat geen andere plant kon dienen om de dapperheid van de grote koning te weergeven ’sceptrum tanto heroi signo’. ‘Een scepter zo’n grote held waardig.’ Dit omdat ze aan alle kanten omgeven is door als met bloed gekleurde purperen muilen van leeuwen. Hij laat Rudbeck schrijven:

Daarom hoort U terecht deez ‘scepter nieuw uit ‘t Noorden,

Die Lula ‘s strand bewaard heeft zoveel jaren lang

Dat wie de Koning ook ter wereld prijzen moog

Die zal Hem ook om den scepter moeten loven

Wiens bloem, gelijk de helm der helden goudgeel glinstert

Met bloedig-bleken mond en bloedbevlekte blaաn.’

Koning Knuts scepter werd in Latijn Sceptrum Carolinum.

Karels scepter, Duitse Karlsscepter, Engelse Charleճ sceptre, Frans pediculaire du Roi Charles.

Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl